Her zaman olduğu gibi dergimizin 46’ncı sayısına da “Facts and Comments” (“Olaylar ve Yorumlar”) başlıklı makale ile başlıyoruz. Bu makale 2020 yılında meydana gelen 44 gün savaşı sonrası Azerbaycan ile Ermenistan arasında başlayan barış anlaşması süreci, Ermenistan’daki iç gelişmeler, dış dinamikler ve Türkiye-Ermenistan ilişkilerinin Haziran-Kasım 2022 tarihleri arasında gösterdiği gelişmeler ele almaktadır. Savaşın sona ermesinin ve Moskova’da Rusya’nın katılımıyla Azerbaycan ve Ermenistan taraflarınca imzalanan ateşkes anlaşmasının üzerinden iki yıl geçmesine rağmen barış anlaşmasının imzalanamamıştır. Bu aksaklığı Ermenistan’ın oyalama taktiklerine başvurarak bölgede farklı çıkarları bulunan üçüncü tarafları kullanıp mağlubiyet sonrası kayıplarını en aza indirme ve birtakım kazanımlar elde etme gayretleriyle açıklamak mümkündür. Diasporada militan-radikal bir kesim, içeride de Taşnaksutyun-EDF güdümüne girmiş sayıca az ancak militan bir muhalefet, hükümetin barış girişimlerine aktif olarak karşı koymaktadır. Bu durum yönetimi rahatsız etse de uygun bir bahane de yaratıyor gibi de görünmektedir. Barış anlaşmasının önündeki en ciddi engel sınırların tespitidir. Zira bu Karabağ’ın Azerbaycan sınırları içinde olduğunun resmen tanınmasını sağlayacaktır. Bunu perdelemek üzere yapay bir engel olarak Zangezur koridoru konusu ön plana çıkarılmaktadır. Dış ilişkilerde Rusya’nın hışmını çekmeden Batı’ya yanaşma çabaları, yeniden gündeme gelen çok vektörlü dış politika anlayışıyla uygulanmaktadır. ABD ve Fransa, daha tarafsız ve apolitik görünüm veren AB’nin de desteğiyle Ermenileri bu yönde cesaretlendirmekte, hatta tahrik etmektedir. Türkiye ile ilişkiler normalleşme süreci kapsamında adım adım da olsa ilerlemektedir. Ancak Ermenistan’ın Türk ve Türkiye karşıtı yaklaşımları bu süreçten hiçbir şekilde etkilenmemiş görünmektedir.
Murat Köylü, “Sultan Abdülhamit II’s Alleged Role in the 1909 Adana Events” (“Sultan II. Abdülhamit'in 1909 Adana Olaylarında İddia Edilen Rolü”) başlıklı makalesinde çok sayıda Osmanlı Müslümanı ve Ermenisinin hayatına mal olan, oldukça tartışmalı 1909 Adana Olaylarını çevreleyen koşulları ve bu olayları Osmanlı Sultanı II. Abdülhamit'in düzenlediği iddialarını incelemektedir. Makalede böyle bir inceleme yapılabilmesi için II. Abdülhamit'in karakteri ve faaliyetleri, Ermeni millî hareketinin oluşumu, Adana'nın Ermeni millî davası için önemi, Adana olaylarının alevlenmesine yol açan olaylar zinciri, inceleme konusu olayların detayları ve bu olaylarla ilgili yerli ve yabancı haberler anlatılmaktadır. Köylü; 1909 Adana Olaylarıyla ilgili mevcut kanıtlara ve II. Abdülhamit'in nasıl bir insan olduğuna dair kayıtlara dayanarak olayların tek sorumluluğunun II. Abdülhamit'e yüklenmesinin mümkün olmadığını savunmaktadır, zira yazar söz konusu olayların çeşitli etkenlerin bir araya gelmesiyle ortaya çıktığını belirtmektedir. Köylü, Ermeni milliyetçilerinin ve Batı medyasının yine de söylentilere ve abartılı anlatımlara dayanarak II. Abdülhamit'i suçladığını, bunun ise II. Abdülhamit’in Batı dünyasındaki yersiz kötü namının oluşmasına katkı sağladığını eklemektedir.
Günel Musayeva, “Socio-Political Struggle Concerning the Russian Language in Armenia” (“Ermenistan'da Rus Dili Hakkındaki Sosyo-Politik Mücadele”) başlıklı makalesinde Sovyet-sonrası dönemde Ermenistan’da Rus dilinin kullanımına ilişkin devlet politikalarını değerlendirmektedir. Yazar, Ermenistan'ın demokratik değerlere bağlılık konusundaki resmi söylemi ile Ermenistan'ın kamusal ve özel alanlarında Rusça kullanımına yönelik sert kısıtlamaları arasında bariz bir zıtlık olduğunun altını çizmektedir. Rusçanın Ermenistan gibi ezici çoğunluğu tek bir etnik gruptan oluşan bir devlet için gerçek bir tehdit oluşturmadığını belirten yazar, Ermeni siyasi elitinin yine de Rusçayı Ermenistan'ın ulusal kimlik inşası hedefine bir tehdit olarak gördüğünü gözlemlemektedir. Ermenistan'ın, Sovyet sonrası dünyada geleneksel olarak Rus dilinin koruyucusu ve destekleyicisi olarak davranan müttefiki Rusya'dan sert bir tepki almaktan da başarıyla kaçındığı belirtilmektedir. Musayeva; Ermenistan’ın Rusça dilinin kullanımına yönelik devlet politikalarının sistematik bir ötekileştirme anlamına geldiğini, bu ötekileştirmenin hem Ermenistan'da yaşayan Rus azınlığın haklarını ihlal ettiğini, hem de Ermenileri Sovyet-sonrası coğrafyasının eğitim ve iş hayatında faydalı olacak Rusçayı düzgün bir şekilde öğrenmekten mahrum ettiğini savunmaktadır.
46’ncı sayımızda aynı zamanda üç kitap incelemesi bulunmaktadır.
F. Jale Gül Çoruk tarafından hazırlanan birinci inceleme “Adam and Eve in the Armenian Tradition, Fifth Through Seventeenth Centuries” (“Ermeni Geleneğinde Âdem İle Havva, Beşinci Yüzyıldan On Yedinci Yüzyıla”) başlıklı kitap üzerinedir. Kitap ağırlıklı olarak ilahiyat konularıyla ilgilidir. Ancak söz konusu eser, Ermeni kültürünün tarihsel ilerleyişini ve Ermenilerin dini inançlarının şekillendirdiği ahlak anlayışını ortaya koyduğu için Ermeni araştırmaları üzerine çalışma yürütenler için önemli bir niteliğe sahiptir. Kitap ayrıca eski dönemlerdeki çok Ermeni yazar hakkında faydalı bir biyografi bölümü içermektedir.
İlknur Dişlioğlu tarafından hazırlanan ikinci inceleme “A Letter from Japan - Strategically Mum: The Silence of Armenians” (“Japonya’dan Bir Mektup - Stratejik Suskunluk: Ermenilerin Sessizliği”) başlıklı kitap üzerinedir. Kitap; Japonya’da yaşayan ve çalışan bir Ermeni asıllı Amerikalı olan Iver Torikian’ın mektuplarının ilgi çekici bir derlemesidir. Torikian; Türkiye’den ABD ve Japonya’ya uzanan ailesi ve yaşamını anlatmakta ve Türk-Ermeni ilişkilerinin mevcut durumu hakkındaki yılgınlığını dile getirmektedir. Torikian hem kendi halkının hem de Batı dünyasının tartışmalı tarihi olaylar konusunda sadece Ermenilerin ıstıraplarına odaklandığını ve bunun Türk tarafının aleyhine bir durum yarattığını savunmaktadır. Torikian’a göre bu tür konularda eser yayınlamış pek çok Ermeni yazar ya olguları çarpıtmakta ya da kendi anlatılarının lehine olacak şekilde ilgili olguları okuyuculardan saklamaktadır.
Şevval Beste Gökçelik tarafından hazırlanan üçüncü ve sonuncu inceleme “Maraş’ta Ermeniler Ve Zeytun İsyanları” başlıklı Türkçe olarak yayınlanmış kitap üzerinedir. Kitap, özel olarak Zeytun ve genel olarak Maraş’a odaklanarak Osmanlı toplumu ve Türkler ile Ermenilerin topluluklar arası ilişkileri hakkında detaylı bir anlatım sunmaktadır. Kitapta Zeytun’un konumunun ve çeşitli özelliklerinin onu Ermeni isyanlarının sıklıkla gerçekleşmesi için uygun bir yer haline getirdiği savunulmaktadır. Ayrıca Batılı-Hristiyan misyonerlerin ve Ermeni devrimci komitelerinin kışkırtıcı faaliyetlerinin ve bunların sonucu olarak bölgede gerçekleşen Ermeni isyanlarının Türk-Ermeni ilişkilerindeki güven hissine ağır darbe vurduğu ve ilişkileri kopma noktasına sürüklediği eklenmektedir.
İyi okumalar dileği ile ve saygılarımızla,
Editör
Yazarlar: s. 5
Editörün Notu: s. 7
MAKALELER: s. 11
Alev KILIÇ – “Facts and Comments” (“Olaylar Ve Yorumlar”): s. 11 (Başyazı)
Murat KÖYLÜ – “Sultan Abdülhamit II’s Alleged Role in the 1909 Adana Events” (“Sultan II. Abdülhamit'in 1909 Adana Olaylarında İddia Edilen Rolü”): s. 47 (Araştırma Makalesi)
Günel MUSAYEVA – “Socio-Political Struggle Concerning the Russian Language in Armenia” (“Ermenistan'da Rus Dili Hakkındaki Sosyo-Politik Mücadele”): s. 67 (Araştırma Makalesi)
KİTAP İNCELEMELERİ: s. 85
F. Jale Gül ÇORUK – “Adam and Eve in the Armenian Tradition, Fifth Through Seventeenth Centuries” (“Ermeni Geleneğinde Âdem İle Havva, Beşinci Yüzyıldan On Yedinci Yüzyıla”): s. 85
İlknur DİŞLİOĞLU – “A Letter from Japan - Strategically Mum: The Silence of Armenians” (“Japonya’dan Bir Mektup - Stratejik Suskunluk: Ermenilerin Sessizliği”): s. 91
Şevval Beste GÖKÇELİK – “Maraş’ta Ermeniler Ve Zeytun İsyanları”: s. 97
Ambassador (R) Alev KILIÇ graduated from the Faculty of Political Sciences of Ankara University in 1968. The next year, he joined the Ministry of Foreign Affairs of Turkey. Kılıç served as Ambassador to F.R. of Yugoslavia between 1996 and 1998 and Ambassador/Permanent Representative to the Council of Europe in Strasbourg between 1998 and 2001. In 2001-2004, he served as the Deputy Undersecretary for Economic Affairs of the Ministry. He served as Ambassador to Switzerland (2004-2009) and Ambassador to Mexican United States (2009-2011). He retired from the Ministry in 2011. Ambassador (R) Kılıç has been the Director of Center for Eurasian Studies (AVİM) since 2013.
Assoc. Prof. Dr. Murat KÖYLÜ was born as the child of a family of Caucasian immigrants in the Bulanık district of Muş/Türkiye. He completed his primary and secondary education in İzmir due to his father’s employment at the Municipality of İzmir. Entering the Turkish Military Academy in 1982, Köylü graduated from the Academy in 1986 at the top of his class as a Lieutenant. He subsequently enrolled at the following programs and institutions: the Faculty of Law of Dokuz Eylül University (1993), the Master’s Degree Program of the Department of Management Organization at the Institute of Social Sciences of Selçuk University (2000), Turkish Military Academy (2001), the Master’s Degree Program of the Department of Business at the Graduate School of Social Sciences of Atılım University (2001), and the Doctoral Program at the Graduate School of Principles of Atatürk and Turkish Revolution History of Dokuz Eylül University (2002). After voluntarily retiring from the Turkish Armed Forces in 2008 with the rank of Senior Colonel, Köylü served as an Assistant Professor at the Turkish-Kyrgyz University of Enterprise (Kyrgyzstan) between 2010-2011 and at the Toros University between 2012-2019. After becoming an Associate Professor in May 2020, Köylü began to serve at the Faculty of Law and Vocational School of Çağ University from August 2020 onwards. As a member of the Directorate of the Vocational School of Çağ University, Assoc. Prof. Dr. Köylü continues to teach undergraduate and associate degree courses in Law History, Political History, and Principles of Atatürk and Revolution History. To this date, he has published 19 books and 35 articles and papers on the topics of the History of the Turkish Republic, Political History, and Law History.
Dr. Günel MUSAYEVA completed her undergraduate and master’s degree education on International Relations at the Azerbaijan University of Languages. Since 2017, she has been serving as the Manager of the Department of Scientific Translation, Publication and Public Relations at the Institute of Caucasus Studies of the Azerbaijan National Academy of Sciences (ANAS). On 18 March 2022, Musayeva successfully defended her doctoral dissertation on History titled “The Oil Factor in Great Britain’s Azerbaijan Policy (1991-2013)”. Dr. Musayeva currently pursues research on Armenia and Russia relations. She has so far published 32 articles, 14 of which were published internationally in Russia, Georgia, Türkiye, Ukraine, and Kazakhstan.
