Güneydoğu Asya Uluslar Birliği (ASEAN) 47. Zirvesi, 26-28 Ekim tarihlerinde “Kapsayıcılık ve Sürdürülebilirlik” temasıyla dönem başkanı Malezya’nın başkenti Kuala Lumpur’da düzenlenmiştir. Zirvenin açılış töreninde, Doğu Timor’un ASEAN’a tam üye olduğu duyurulmuştur. 2001 yılında bağımsızlığını kazanan Doğu Timor, 2011 yılında ASEAN’a üyelik için başvurmuş ve 2022 yılında “gözlemci üye” statüsünü kazanmıştır. Ülkenin ASEAN’a üyeliği tartışmasının kökeni ise Endonezya’da ayrılmasına dayanmaktadır. Asya’nın en genç ülkesi olan Doğu Timor’un en önemli sorunu yoksulluktur. Son dönemde ABD desteğinin azalması ve yeni gümrük vergilerinin uygulanması ülkenin yeni ticari anlaşmalar arayışını kuvvetlendirmiştir. Son yıllarda ülkede Çin yatırımlarının arttığı gözlemlenmektedir. ASEAN’a üyeliği Myanmar ve Singapur tarafından sorgulanan Doğu Timor, 47. ASEAN zirvesinde birliğin 11. üyesi haline gelmiştir. ASEAN üyeliği sayesinde Doğu Timor’un bölge ülkeleri ile ekonomik entegrasyonunu ilerleteceği söylenebilir.[1]

ASEAN Kuala Lumpur zirvesine ASEAN üye ülkeleri liderlerinin yanı sıra, ABD Başkanı Trump, Çin Başbakanı Li, Japonya’nın yeni Başbakanı Takaichi katılmıştır. Böylece Başbakan Takaichi ilk yurtdışı ziyaretini Malezya’ya gerçekleştirmiştir. Hindistan Başbakanı Modi ise zirveye çevrimiçi katılmıştır. BRICS üyeleri Brezilya ve Güney Afrika liderleri Güneydoğu Asya turları kapsamında ASEAN Zirvesi’ne katılarak Brezilya ve Güney Afrika’nın, ASEAN ülkeleri ile yatırım ve ticareti ilerletmek istediklerini belirtmişlerdir.[2] Böylece ASEAN zirvesinin Güney-Güney iş birliği hakkında önemli fırsatlar sunduğunu söylemek mümkündür.

Zirvedeki en önemli gelişmelerden birisi, Tayland ve Kamboçya arasında “Kuala Lumpur Barış Anlaşması”nın imzalanmasıdır. Anlaşma, Tayland Başbakanı ve Kamboçya Başbakanının yanı sıra Malezya Başbakanı ve ABD Başkanı’nın katılımı ile gerçekleşen törende imzalanmıştır. 24 Temmuz’da iki ülke arasında başlayan çatışma, ABD Başkanı Trump’ın desteğiyle Malezya’nın arabuluculuğunda çözülmüştür. Tayland ve Kamboçya arasında yaşanan çatışmanın kökeninin sınır anlaşmazlığına dayandığını ve çatışma çözümünün oldukça hassas ve kırılgan olduğunu belirtmek gerekmektedir. Ancak barış anlaşması ile, ASEAN zirvesinde sorunun çözümü için önemli bir adım atıldığı söylenebilir. Böylece ASEAN, bölgesel anlaşmazlıkların ele alındığı ve çözüm için somut adımların atıldığı bir platform da olmuştur.

ABD Başkanı Trump 2017’den beri ilk kez ASEAN zirvesine katılmıştır. 47. ASEAN zirvesinde ABD Başkanı Trump zirvede çeşitli ikili görüşmeler gerçekleştirmiştir. ABD Başkanı Trump ve Malezya Başbakanı İbrahim’in katılımıyla ABD-Malezya arasında karşılıklı ticaret anlaşması imzalanmış aynı zamanda iki ülke arasındaki ilişkiler, “stratejik ortaklık” seviyesine yükseltilmiştir. İki ülke arasında imzalanan anlaşmada, kritik mineraller konusu gündeme gelmiştir.

31 Ekim tarihinde ise ASEAN Savunma Bakanları toplantısı gerçekleşmiştir. ABD; Hindistan ve Malezya ile çeşitli savunma iş birliği anlaşmaları imzalamıştır.[3] Ayrıca Çin ve ABD arasında “ordular arası iletişim kanalı” kurulması kararlaştırılmıştır.[4]

ASEAN ve Türkiye

Türkiye, 2017 yılında ASEAN “Sektörel Diyalog Ortağı” olmuştur. Böylece ASEAN Dostluk ve İş birliği Anlaşması’na taraf olmuştur. 2019 yılında başlatılan “Yeniden Asya Girişimi”nin de etkisiyle 2024 yılında ASEAN ile ilişkiler ilerletilmek istenmiş ve “Diyalog Ortağı” başvurusunda bulunulmuştur. Temmuz 2025 tarihinde dönem başkanı Malezya’da “7. Türkiye-ASEAN Sektörel Diyalog Ortaklığı Üçlü Toplantısı” düzenlenmiş ve toplantıda Türkiye’nin ASEAN ile ilişkilerinin derinleştirilmesinin hedeflendiği Dışişleri Bakanı tarafından ifade edilmiştir. Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın Şubat 2025 tarihinde gerçekleştirdiği Asya turunda ise, bölge ülkeleri ile ekonomik ve ticari ilişkilerin derinleştirilmesinin istendiği belirtilmiştir.Ayrıca Türkiye başta Endonezya, Malezya ve Filipinler olmak üzere, bölge ülkeleri ile özellikle savunma sanayii alanında çeşitli anlaşmalarla ticari ilişkilerini ilerletmektedir. Bu gelişmeler yakın dönemde Türkiye’nin ekonomik ve bölgesel açıdan önemli bir platform haline gelen ASEAN’a olan ilgisini ve üye ülkelerle ilişkileri üst seviyeye çıkarmayı arzu ettiğini göstermektedir.[5] 

47. ASEAN Zirvesi ve Çin

Çin Devlet Başkanı Xi’nin katılmadığı zirvede Çin, Başbakan Li ile temsil edilmiştir. 2021’deki ASEAN zirvesine çevrimiçi katılımı dışında Başkan Xi ASEAN zirvelerine katılım göstermemiştir.[6] 47. ASEAN zirvesinde “Çin-ASEAN Serbest Ticaret Bölgesi (ACFTA) 3.0” protokolü imzalanmıştır.[7] Çin-ASEAN arasında serbest ticareti kolaylaştırmayı amaçlayan ve 2002 yılında çerçeve antlaşması imzalanan ACFTA’nın üçüncü güncellemesi için müzakereler ise 2022 yılında başlamıştı. Çin ve ASEAN ülkeleri arasında savunma alanında ise, ilki 2018 yılında gerçekleşen Çin-ASEAN ortak deniz tatbikatının ikincisinin 2027 yılında gerçekleştirilmesi kararlaştırılmıştır.[8] Ayrıca Çin’in yanı sıra Japonya ve Güney Kore’nin de katılımıyla “ASEAN+3” platformu zirvesi gerçekleşmiştir.[9] ASEAN zirvesi, ABD ve Çin heyetlerinin görüşmesine sahne olmuştur. Böylece ABD-Çin ticaret anlaşmalarının ön görüşmesi tamamlanarak çerçeve anlaşmada mutabakata varıldığı bildirilmiştir.

Malezya’nın ASEAN Dönem Başkanlığı

2025 yılında ASEAN dönem başkanlığını yürüten Malezya’nın, Başbakan Enver İbrahim başkanlığında ASEAN açısından önemli roller üstlendiğini söylemek mümkündür. İlk olarak Tayland ve Kamboçya arasında yaşanan çatışmalarda, Malezya’nın üstlendiği arabuluculuk rolü, öncelikle Malezya dış politikası açısından bölgesel rolünü artıran önemli bir girişimi simgelemektedir. Barış anlaşmasının 47.ASEAN zirvesinde imzalanması ise Güneydoğu Asya bölgesinde ASEAN’ın rolünü kuvvetlendirmiştir. Anlaşmanın Trump’ın katılımı ile imzalanması ise diplomatik açıdan dengeli bir tutum izlendiğini göstermektedir. Ayrıca Gazze Savaşı ve İsrail-Hamas ateşkesi, Sudan ve Myanmar sorunu gibi konuların Malezya tarafından ASEAN zirvesinde gündeme getirilmesi, önemli küresel meselelerin ele alınmasını sağlamıştır. ASEAN gibi bölgesel iş birliğini arttırmayı amaçlayan platformlarda, bölgesel sorun ve çatışmaların çözümünde diyalog, istişare ve arabuluculuk rollerinin öne çıkarıldığı bir diyalog mekanizması haline gelmesi platformların başarısını arttırmaktadır. Bu sayede platformlar yalnızca diyalog platformu olmakla kalmayıp aynı zamanda çatışma çözümlerini kolaylaştıran bir rol üstlenmekte ve Güney-Güney iş birliği modelini kuvvetlendirmektedir. Birçok ülkenin hak iddiaları nedeniyle anlaşmazlıkların bulunduğu Güney Çin Denizi için ASEAN’ın “davranış kuralları” oluşturma çabası da bu bağlamda değerlendirilmelidir. Son olarak ASEAN Savunma Bakanları toplantısında imzalanan anlaşmalar sonucunda bir yıl içinde en çok anlaşma imzalanan yıl olması da savunma alanında çeşitli adımların atıldığını göstermektedir. 47. ASEAN Zirvesi sırasında Malezya Başbakanı İbrahim’in “Hepimiz, bu bölgenin süper güçlerin rekabet alanı olmaması gerektiği konusunda hemfikiriz” sözleri, Güneydoğu Asya’nın süper güç rekabetinde bir taraf olmamak istediğini ve bölgesel güvenliğin önemini vurgulamaktadır.[10] Bu hususlar, ASEAN’ın Malezya başkanlığındaki ilerlemelerini göstermektedir. Malezya, 2026 yılı için dönem başkanlığını Filipinler’e devretmiştir.

Sonuç olarak 47. ASEAN zirvesi, Doğu Timor’un tam üyeliği ve Tayland-Kamboçya barış anlaşmasının imzalanması ile neticelenmiştir. Çin ve ASEAN ülkeleri arasındaki ticari ve savunma ilişkilerinin ilerlemesine sahne olmuştur. ABD Başkanı Trump’ın katılımı ile Malezya başta olmak üzere birçok ülke ile ticari konularda görüşmeler gerçekleşmiş, Çin-ABD heyeti arasında ticaret görüşmesi gerçekleştirmiştir. Bölgesel iş birliği amacıyla kurulan ASEAN, günümüzde ekonomi, ticaret ve savunma konularının ele alındığı Güney-Güney iş birliğinin önemli bir platformu olarak öne çıkmaktadır.