Moldova’da 28 Eylül’de gerçekleşen parlamento seçimlerinde Moldova Cumhurbaşkanı Maia Sandu’nun Eylem ve Dayanışma Partisi (PAS), yüzde 50,2 çoğunlukla parlamentodaki 101 sandalyenin 55’ini alırken dört partiden teşekkül eden Vatansever Seçim Bloku (BEP) ise yüzde 24,17 ile 26 sandalye almıştır. Batılı medya ve kamuoyunda Moskova ile Brüksel arasındaki bir tercih olarak değerlendirilen seçimin sonuçları da böylece Brüksel’in ve Ukrayna’nın zaferi olarak yorumlanmaktadır. Seçim arifesinde Cumhurbaşkanı Sandu’nun Kremlin’i dezenformasyon yaymak için yüz milyonlarca avro akıtmakla suçlamasının ardından Rusya’nın kitlesel isyan ve istikrarsızlaşma amacıyla suç unsurlarını koordine ettiği iddiasıyla polis baskınları düzenlenmiş ve Rusya yanlısı iki partinin seçmen rüşveti, yasadışı parti finansmanı ve kara para aklama iddialarıyla seçime girmeleri yasaklanmıştır. Avrupa Birliği (AB) de seçimlerde açıkça rengini belli etmiş, Avrupa Komisyonu sözcüsü Rusya’nın seçim sürecine derinden müdahale ettiğini ileri sürmüştür. Rusya-Ukrayna Savaşı’nın halen fiilen devam ettiği bir ortamda Moldova’da AB yanlısı parti yerine Rusya yanlısı bir partinin seçimleri kazanması, AB tarafından doğu kanadında büyük bir çatlak ve Ukrayna’nın çevrelenmesi şeklinde yorumlanacaktı.[1] Bu tabloya bakıldığında seçimlerin gerçekleştiği atmosferi asıl belirleyen etkenin iç siyasetteki farklılaşmalardan ziyade bloklar arasındaki konumlanma mücadelesi olduğu söylenebilir.

Jeopolitik Açıdan Moldova’nın Sıkışmışlığı

Moldova’nın coğrafi olarak konumuna bakıldığında kuzey, doğu ve güneydoğu sınırlarında Ukrayna yer alırken Prut Nehri’nin çizdiği batı sınırında Romanya yer almaktadır. Moldova’nın doğusunda ise Dinyester Nehri tarafından ayrılan Trandinyester ayrılıkçı bölgesi yer almaktadır. Balkanlar ile Ukrayna arasında köprü işlevinde olan Doğu Avrupa ülkesi Moldova, bu bakımdan jeopolitik bir öneme sahiptir. Bu konumu dolayısıyla da NATO ve AB ile Rusya arasındaki rekabetin görünüm kazandığı bölgelerden birini teşkil etmektedir. Ortodoks-Slav etki alanında değerlendirilebilecek Moldova’nın günümüzde çözülmesi gerken önemli sorunları mevcuttur ki bunları bazılarının tarihsel arkaplanı da mevcuttur. Bunlar; Moldova’nın tarihsel ve etnik sınırlarıyla siyasal sınırlarının örtüşmemesi, ulusal kimliğin belirsizliği (Romen ve Moldovan), güvenlik ve istikrar sorunu, ekonomik bunalımlar ve işsizlik nedeniyle dış göç, bölgedeki aktif Rusya faktörü ve Romanya ile birleşme meselesi şeklinde sıralanabilir.[2]

Batı ile Doğu arasında tampon bir bölge olarak tanımlanabilecek olan Moldova, bir yandan AB ve ABD’nin diğer yandan ise Rusya’nın ilgi alanındadır. Coğrafi konumu, Moldova’yı güvenlik tehditlerine karşı hassas ve savunmasız bir hale getirmektedir. Tarih boyunca farklı dönemlerde büyük güç olarak kabul edilen devletler arasındaki savaş ve çatışmalardan sıkça etkilenen ülke, bölgesinde yeni çatışmaları önleme yönünde bir tavır geliştirmiştir. Bazı araştırmacılar tarafından Moldova’nın jeopolitik stratejisi “çift yönlü hizalanma” (dual alignment) şeklinde tanımlanmaktadır. Uluslararası aktörler olarak hem AB hem de Rusya yerel siyaseti etkilemek için ağlarını kullanırken halk da bir tarafta Rusya yanlıları diğer tarafta ise Avrupa yanlıları olmak üzere ikiye bölünmüş haldedir.[3] AB ile Rusya arasında kalan eski Sovyet cumhuriyeti, tartışmalı bir alan olarak tanımlanmaktadır ve her iki aktör de bölgesel düzen içerisindeki konumlarını güçlendirmek ve Moldova’yı kendi alanlarına çekmek için yumuşak güç unsurlarını kullanmaktadırlar.[4]

Moldova’nın AB ile Bütünleşme Siyasası

Moldova, Mart 2022’de AB üyeliğine başvurmuş ve Haziran 2022’de aday statüsü almıştır. Katılım müzakeleri ise Haziran 2024’te resmen açılmıştır. Ayrıca AB ve Moldova, Doğu Ortaklığı kapsamında da iş birliği yapmaktadır.[5] Bunun yanında Ekim 2024’te Moldova’da anayasanın AB üyeliğini kapsayacak biçimde değiştirilmesine dair referandum yapılmış ve kılpayı farkla AB’ye katılım lehinde sonuçlanmıştır. ABD, Kanada ve Avrupa ülkelerinde yaşayan Moldovalıların oyu referandumda belirleyici olmuştur.[6] İktidardaki PAS, temel destekçi kitlesi olan diasporaya güvenmektedir. Cumhurbaşkanlığı seçimlerinde yurtdışında yaşayan 330 bin seçmenin yüzde 83’ü ikinci turda Sandu’yu desteklemiştir ve bu parlamento seçimlerinde bir önceki seçime kıyasla yüzde 30 daha fazla sandık açılmıştır. Ayrıca PAS, jeopolitik anlatıyı Doğu ile Batı  arasında kader belirleyici bir tercih olarak tasvir etmektedir.[7] Muhalefette yer alan BEP ve Şor bağlantılı hareketlerin oluşturduğu Rus yanlısı blok ise Avrupa bütünleşmesini ulusal bağımsızlığa bir tehdit olarak sunmaktadır.[8] AB yanlısı PAS’ın zaferi, ülkenin AB yöneliminin teyidi anlamına gelirken AB’nin Doğu Avrupa’daki etkisini artırmaya devam ettirdiğini göstermektedir. Buna karşın bunun Rusya’dan bir kopuş olduğunu söylemek, aceleci bir yorum olacaktır.

Rusya’nın Moldova’daki Nüfuzu ve Moldova’nın Enerji Bağımlılığı

Rusya, Moldova’yı kendi yakın çevresi (near abroad) olarak gördüğünden AB’nin doğu genişlemesini bir tehdit olarak algılamaktadır. Brüksel’in post-Sovyet coğrafyaya doğru genişleme çabaları, Moskova tarafından kendi nüfuz alanlarının hiçe sayılarak kuşatılması şeklinde görülmektedir ve refleks geliştirmesine yol açmaktadır.[9]

Moldova’nın Rusya ile gerçekleştirdiği mal ticaretinin oranı önemli ölçüde düşerek toplam mal ticaretinin yaklaşık yüzde 2 buçuğuna kadar gerilemiştir. Bu oran Çin için yüzde 9,8, Ukrayna için yüzde 11,1 ve AB için yüzde 54’tür. Buna karşın ülkenin Rusya’ya olan enerji bağımlılığı devam etmektedir. Dolayısıyla da Rusya’nın Moldova üzerindeki nüfuzunun temel dayanaklarından biri enerji tedarikidir. Moldova, enerjisinin çoğunu ithal etmektedir ve Rusya petrol ile gaz tedarikinde başat konumdadır. Her ne kadar Moldova, Rusya-Ukrayna Savaşı’ndan sonra Rusya’dan doğrudan gaz almayı bırakmış olsa da hala Moldova'nın elektriğinin yaklaşık yüzde 70'i Rus gazından elde edilerek üretilen Transdinyester'deki Ciciurgan santralinden gelmektedir.

Transdinyester ve Gagauzya

Transdinyester Moldova Cumhuriyeti, Sovyetlerin dağılmasının ardından 1992 yılında gerçekleşen savaşla birlikte Moldova’dan tek taraflı olarak bağımsızlığını ilan etmiştir. De facto bu bölge hem askeri hem de ekonomik olarak Rusya tarafından desteklenmektedir. Moldova’daki Rus yanlısı siyasetçiler, Merkez Seçim Komisyonu’nun Transdinyester’de ikamet eden Moldova vatandaşı seçmene karşı ayrımcılık yapıldığını ileri sürmektedir. Bu şekilde Rus yanlısı partilere oy vereceği düşünülen Rusya’da ve Transdinyester’de yaşayan yaklaşık 750 bin civarında seçmenin oy kullanması engellenmektedir. Sandu’nun seçimlerdeki bu galibiyetlerinin ardından Gagauzya ve Transdinyester yönetimlerini tasfiyeye girişeceği bir döneme girileceği de öngörülmektedir.[10]

Gagauzya, Moldova Cumhuriyeti içerisinde yer alan Türk kökenli nüfusun bulunduğu özerk bir bölgedir. Gagauzya’daki halk, 2024 yılındaki referandumda yüzde 95 oranında AB’ye karşı oy kullanırken 2025’teki seçimde de Rus yanlısı partileri desteklemiştir. Gagauzya, Rusya tarafından Rus dünyasının (Russkiy mir) bir parçası olarak görülmektedir. Romanya’nın tarihsel olarak Moldova ile birleşme ülküsüne ülkenin güneyinde yaşayan Gagauz Türkleri sıcak bakmamaktadır. Hatırlanacağı üzere geçtiğimiz Ağustos ayında Gagauz Özerk Yeri Başkanı Gutul, Moldova’da yasaklı Şor partisine Rusya’dan para aktardığı gerekçesiyle tutuklanmıştı.

Sonuç

Sonuç olarak, Moldova’daki son parlamento seçimleri, ülkenin yalnızca iç siyasal dinamiklerinin değil, aynı zamanda Rusya ile Avrupa Birliği arasındaki geniş jeopolitik rekabetin de bir yansıması olmuştur. Eylem ve Dayanışma Partisi’nin (PAS) zaferi, Moldova’nın Avrupa Birliği ile bütünleşme yönündeki kararlılığını teyit etse de, bu yönelimin Rusya’dan kesin bir kopuş anlamına geldiğini söylemek için henüz erkendir. Moldova’nın AB üyeliği sürecinde gerçekleştireceği kurumsal, ekonomik ve hukuksal reformlar; uzun vadede ülkenin kronikleşmiş ekonomik, toplumsal ve siyasal sorunlarına çözüm üretme potansiyeli taşımaktadır. Ancak seçim sonuçları, toplumun Batı yanlısı ve Rusya yanlısı kesimler arasında belirgin biçimde bölündüğünü göstermekte; bu durum, Moldova’nın siyasal istikrarı açısından dikkatle yönetilmesi gereken bir toplumsal fay hattına işaret etmektedir. Diğer yandan, Moldova’daki Gagauz Türkleri, hem ülkenin çokkültürlü yapısının hem de bölgesel güç dengelerinin önemli bir unsurunu oluşturmaktadır. Türkiye açısından Gagauz Türklerinin dil ve kültürlerinin korunması, kimliklerinin yaşatılması ve haklarının güvence altına alınması yönünde geliştirilecek işbirlikleri, yalnızca kültürel bir sorumluluk değil, aynı zamanda bölgesel barış ve istikrara katkı sunacak stratejik bir adım olacaktır. Bu çerçevede Moldova’nın geleceği, hem Avrupa yönelimiyle derinleşen reform süreçlerini başarıyla yönetebilmesine hem de içsel toplumsal uyumu ve çokkültürlü yapısını koruyabilmesine bağlı görünmektedir.