İçerisinde bulunduğumuz dönemde devletlerarası ilişkilerde baş döndürücü hızda gelişmeler yaşanıyor. Rusya’nın Ukrayna’ya saldırmasının yarattığı etkiyle uluslararası sistem, mevcut dengeler ve iş birlikleri yeniden şekillenme aşamasına girdi. Bu yıl ikincisi düzenlenen Antalya Diplomasi Forumu da bu anlamda tarihi görüşmelere ev sahipliği yapmış oldu.

Ukrayna-Rusya-Türkiye dışişleri bakanlarının gerçekleştirdiği üçlü görüşmenin ardından dikkat çeken bir diğer toplantı Ermenistan Dışişleri Bakanı Ararat Mirzoyan ile Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu arasında olan görüşmeydi.

Bilindiği üzere iki ülke arasındaki başlatılan normalleşme görüşmelerinin ilki 14 Ocak’ta Moskova’da gerçekleşmişti.[1] Bu görüşmenin ardından Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu, mevkidaşı Mirzoyan’ı Antalya Diplomasi Forumuna davet etmişti. 10 gün boyunca alınan davetle ilgili bir yorum yapmayan Ermenistan Dışişleri Bakanlığından daha sonra yapılan açıklamayla Mirzoyan’ın Antalya diplomasi forumuna katılımının uygun olup olmadığının hala tartışıldığı beyan edilmişti.[2] Aynı dönemde Başbakan Nikol Paşinyan’ın da Antalya diplomasi forumuna katılabileceği yönündeki iddialar basında yer aldı. Paşinyan yaptığı açıklamada “Görüşmelere devam etme fırsatını kaçırmak mantıksız olur” şeklinde bir açıklamayla Dışişleri Bakanı Mirzoyan’ın Antalya’daki foruma katılımını desteklediğini ima etti ancak kendi katılımıyla ilgili kesin bir bilgi vermedi.[3] Ancak daha sonra Ermenistan Dışişleri bu iddianın bir çeviri hatasından kaynaklandığını başbakanın katılımının söz konusu olmadığını açıkladı. Mirzoyan yaptığı açıklamada kendisinin katılımıyla ilgili kararın özel temsilcileri arasındaki ikinci toplantıdan sonra kesinleşeceğini ilan etti.[4]

İki temsilci arasındaki ikinci görüşme 24 Şubat’ta Viyana’da gerçekleşti. Görüşmenin ardından Türkiye ve Ermenistan dışişleri bakanlıklarınca ilk görüşmeden sonra yayınlanan metinle benzer bir metin yayınlandı. Taraflar arası görüşmelerin ön koşulsuz şekilde devam etme kararlılığına vurgu yapıldı. Ancak Mirzoyan’ın Ermeni basına verdiği beyanlardan ikinci görüşmenin birinci görüşmeye nazaran daha spesifik konular üzerinde yoğunlaştığı anlaşıldı.[5]

Türkiye Dışişleri Bakanlığı sözcüsü sorulan bir soru üzerine gazetecilere verdiği cevapta iki temsilcinin üzerinde görüştüğü konuların tam normalleşme hedefi çerçevesinde karşılıklı güven artırıcı önlemler olduğunu belirtti.[6]

Güven artırıcı önlemler basitçe ekonomik, siyasi ve askeri konular gibi geniş alanlarda uygulanabilen karşılıklı adımlar olarak tanımlanabilir. Nitekim özel temsilcilerin atanması sürecinde Ermenistan-Türkiye arasındaki charter uçuşların başlaması ve Ermenistan’ın 2020 Karabağ savaşından sonra Türk mallarına uygulaya başladığı ambargonun kaldırılması bu çerçevede değerlendirilebilir. Dolayısıyla ikili ilişkilerde normalleşme sağlanıncaya kadar karşılıklı olarak adımlar atılması beklenebilir. Ermenistan tarafının talep edebileceği güven artırıcı önlemler arasında, kaçak işçilerin statüsü, özel vize rejimleri düzenlemesi, karşılıklı turizm faaliyetlerinin artırılması gibi konuların yer alıyor olması beklenebilir.[7]

Türkiye açısından, karşılıklı sınır güvenliğinin sağlanması, ticaret önündeki engellerin kaldırılması, terörle mücadele, yasadışı sınır ticaretinin önlenmesi gibi çok geniş skalada konulara yer verilebilir.

Antalya Diplomasi Forumundan bir gün önce Bakan Mirzoyan ve Başbakan Paşinyan Fransa’ya bir ziyaret gerçekleştirerek, orada da Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron’la “ortak çıkarlarımız” konseptinde bir dizi etkinliğie katıldılar. Bu ziyaretin hemen ardından Mirzoyan Türkiye’ye geldi.

Forum çerçevesinde iki dışişleri bakanı arasında yaklaşık 1,5 saat görüşen süren görüşmenin ardından yapılan basın açıklamalarında özel temsilcilerin gündemlerinin üzerinden tekrar geçildiğinden ve yakında birtakım adımların atılabileceğinden bahsedildi.[8] Mirzoyan’ın toplantı çıkışında verdiği demeçte “Bölgemizde barışı ve refahı tesis etmek için bütün komşu ülkelerimizin gayret gösterdiğini görmek bizi sevindiriyor” şeklindeki ifadesinden de iki bakan arasında bölgesel ulaşım yollarının açılarak, bölge ülkeleri arası güven tesis edilmesi üzerine yoğunlaşıldığı tahmin edilebilir.[9]

Zürih Protokollerinin imzalanmasından bu yana iki ülkenin dışişleri bakanları tarafından böyle bir görüşme yapılabilmiş olması olumlu bir işarettir. Ancak Ermenistan’ın içerisinde bulunduğumuz süreçte nasıl bir yol izleyeceğine hala tam olarak karar veremediği, Fransa’nın Ermenistan’a gösterdiği yakın ilgi bir yana, Rusya’nın bu süreçten nasıl çıkacağını değerlendirmek istediği söylenebilir. Özellikle Ermenistan’da muhalefet grubu ve bazı dı şpolitika uzmanları Rusya’nın Ukrayna’da başarı göstermesi halinde Ermenistan’ın Rusya’ya daha yakın olması nedeniyle daha avantajlı bir konuma geçebileceğini savunuyorlar. Buna ek olarak Rusya’nın SWIFT gibi uluslararası sistemlerden çıkartılmış olmasının Ermenistan’ı Rusya için bir para transfer merkezi haline getirebileceği görüşleri öne sürülüyor.[10] Dolayısıyla Ermenistan’ın işleri ağırdan alması gerektiği söyleniyor. Bir diğer görüş de Türkiye ve Azerbaycan’ın Batı blokuna yakınlıkları nedeniyle Ukrayna krizinde Rusya’nın tepkisini çekme ve yakın gelecekte ilişkilerinin bozulması ihtimali olduğu yönünde[11]. Dolayısıyla Ermenistan’ın stratejik hesaplar yapmaya çalışarak 9 Kasım Anlaşmasının kendisine yüklediği sorumluluklardan kaçınmak istemesi de göz ardı edilmemesi gereken ihtimaller arasında.