Tutku Dilaver*

AVİM'de Uygulamalı Eğitim Programı Katılımcısı

Azerbaycan ve Avrupa Birliği arasında 1999’dan beri yürürlükte olan Ortaklık Antlaşmasının yenilenmesi ile ilgili müzakereler 2017 Mart ayı itibari ile başlamıştır. Haziran ayında Brüksel’de gerçekleşen müzakere toplantısının ardından ise bu yılın sonuna kadar antlaşma metninin tamamlanmak istenildiği ve temsilci toplantılarının yoğun olarak devam edeceği açıklanmıştır[1].

İkili diyalog açısından taraflar arasında, insan hakları ve Azerbaycan’ın toprak bütünlüğü konusunda geçmişte yaşanan anlaşmazlıklar bir kenara bırakılıp, ilişkilerin daha sağlam bir temele çekilmek istendiği, iki tarafın temsilcileri aracılığı ile yaptıkları açıklamalardan anlaşılabilmektedir. 20 Temmuz’da Brüksel’de düzenlenen müzakerelerin ardından Azerbaycan’ın Brüksel Büyükelçisi ve Müzakere Heyeti Başkanı Fuad Isgandrov’un da belirttiği üzere Azerbaycan artık pragmatik hedeflere sahip bir şekilde AB ile ilişkilerini yürütmeye başlamış ve Güney Akım Projesi gibi projeler ile bu hedeflerin reel düzeyde uygulanabileceğini ifade etmiştir.[2]

İlişkilerin kısa geçmişine bakıldığında, Azerbaycan’ın neden daha pragmatik hedefler etrafında AB ile diyaloğunu geliştirmek istediği açıklanabilir. Hatırlanacağı üzere Avrupa Birliği, Azerbaycan nezdinde 2010, 2013 ve 2015 yıllarında da Ortaklık Antlaşması imzalamak için çeşitli girişimlerde bulunmuş fakat bu girişimlerinden bir sonuç elde edememişti. Özellikle Azerbaycan’ın toprak bütünlüğü ve egemenlik haklarının ihlali konularında somut adımlar atamaması Azerbaycan kamuoyunda, AB’ye karşı olan inancı sarsıcı nitelikte olmuştu[3].

İlişkilerdeki gerginliğin arttığı 2015 yılı, Azerbaycan’ın AB’den beklentileri için bir dönüm noktası olarak değerlendirilebilir. Doğu Ortaklığı Antlaşmasının imzalanması için hazırlıkların yapıldığı 2015 yılında, AB Parlamentosu’nun Azerbaycan hakkında Çözüm için Ortaklık Belgesi yayınlaması ve bu belgede Azerbaycan Hükümetinin Dağlık Karabağ ve özellikle İnsan Hakları ihlalleri konusunda fazlası ile eleştirilmesi büyük hayal kırıklığı yaratmıştır[4]. Azerbaycan hükümeti ve kamuoyunda AB’nin Azerbaycan ve Ermenistan arasında çifte standart olarak algılanacak uygulamalar yapıldığı kanaati oluşmuştur[5]. Azerbaycan Devlet Başkanı İlham Aliyev, Azerbaycan’ın toprak bütünlüğüne ve egemenlik haklarına saygı gösterilmesi gerektiğinin altını çizerek, Azerbaycan’ın herhangi bir şekilde herhangi bir birliğe katılma niyetinde olmadığını belirtmiştir[6].

Azerbaycan ile yaşanan bu sürecinin ardından bir yıl kadar dondurulmuş halde kalan ilişkiler, 6 Şubat 2017’de yeni bir Ortaklık ve İşbirliği Antlaşması hazırlanacağının açıklanması ile iyileşme dönemine girmiştir. Müzakereler esnasında ön koşul olarak eşitlik ve karşılıklı fayda ilkelerinin temel alınmasını isteyen Azerbaycan’ın AB’ye karşı tutumunu değiştirdiği gözlemlenmektedir. Azerbaycan hükümeti, AB’den beklentilerini daha somut ve sağlam bir zemine çekerek, stratejik konumunu yeniden tanımlamak isteği içerisindedir. 2015 yılında belirlenen ilkelere göre müzakere edilen yeni antlaşma metni Azerbaycan tarafından hazırlanmış ve Avrupa Birliğine sunulmuş bir metindir[7]. Oysa AB’nin, ortak değerleri ile kurucu antlaşmaları etrafında kurduğu ve dış politikasında bir yumuşak güç unsuru olarak kullandığı normatif gücü nedeniyle, genellikle antlaşma metni Birlik tarafından hazırlanmaktadır. Hazırlanan bu taslak üzerinden ise müzakereler yürütülerek nihai metin elde edilmektedir. Azerbaycan’ın bugün içerisinde bulunduğu dönem ise Yeni Komşuluk Politikaları çerçevesinde komşu ülkeler için daha eşitlikçi koşulların oluşabileceği bir ortamın ilk adımı niteliğini taşımaktadır.

Azerbaycan’ın sunduğu taslak metin daha önce sunulan taslaklardan farklı olarak politika, güvenlik, ulaşım, ticaret ve göç gibi alanlar başta olmak üzere daha pek çok alanda da genişletilmiş işbirliği ve ortaklık kurulmasını amaçlamaktadır. Azerbaycan’ın özellikle üzerinde durmak istediği bölüm ise politika ve güvenlik konularını içeren kısımdır. Yukarıda anlatmaya çalıştığımız üzere Azerbaycan AB ile arasında eşit temellere dayanan bir ilişki kurulması istenmektedir. Bu nedenle politika ve güvenlik başlığı altında değerlendirilen konuların özellikle Azerbaycan’ın egemenlik haklarına herhangi bir halel getirmeyecek şekilde düzenlenmesi istenilmektedir.

Fakat tam da bu noktada değerlendirilmesi gereken önemli bir noktayı atlamamak gerekir. Ermenistan ile de Ortaklık Antlaşması imzalanması sürecinde olan AB, özellikle Dağlık Karabağ konusunda bir yandan Azerbaycan’ın toprak bütünlüğünü savunurken diğer yandan da Ermenistan’ın iddialarına katılmaya devam etmektedir[8]. Hal böyle iken Azerbaycan hükümetinin Dağlık Karabağ konusunda Avrupa Birliğinden beklediği desteğin gelip gelmeyeceği açık değildir. Geliştirilmesi planlanan karşılıklı bağımlılık ilişkileri çerçevesinde çözüm için bir adım atılması ve AB’nin Dağlık Karabağ sorununda Azerbaycan tarafından kabul edilebilir bir çözüm arayışı içine girmesi şimdilik olası görünmemektedir.

Azerbaycan AB ile oluşturmak istediği politik diyaloğu enerji ve ticaret hacmi başlığı altında yer alan somut konular üzerinden geliştirmek niyetindedir. Bu şekilde politik konularda hareket kabiliyetini artırmak, Azerbaycan için somut bir hedeftir[9].  Özellikle Güney Akımı Projesi gibi projelerle AB ile arasındaki ilişkileri daha eşit ve somut bir düzeye çekme düşüncesinde olduğu rahatça söylenebilir[10]. Karşılıklı fayda sağlayacak olan bu tip projeler sayesinde Azerbaycan, AB için enerji alanında önemli alternatif kaynaklarından bir tanesi haline gelecektir. Avrupalı yatırımcıların Azerbaycan içerisinde gerçekleştireceği diğer ekonomik faaliyetlerinde ikili ilişkileri geliştirebilecek nitelikte olduğu düşünülmektedir.

Yeni Antlaşmanın nihai metni hazırlanmadan Azerbaycan’ın elde edebileceği kazanımlar üzerinde şu aşamada çok fazla yorum yapılamamaktadır. 2017 sonuna doğru nihai metnin hazırlanma sürecinin bitmesinin beklenmesi ve Azerbaycan hükümetinin ulaşmak istediği hedeflere ne ölçüde ulaştığının tekrar değerlendirilmesi gerekmektedir.

*Tutku Dilaver Yıldırım Beyazıt Üniversitesi'nde Yüksek Lisans eğitimine devam etmektedir.