31. Asya Pasifik Ekonomik İş Birliği (APEC, Asia-Pacific Economic Cooperation) Ekonomik Liderler Zirvesi, 15-16 Kasım 2024 tarihleri arasında Peru’nun başkenti Lima’da gerçekleşmiştir. ABD, Çin ve Rusya’nın da aralarında olduğu yirmi bir üyeden oluşan APEC, Asya-Pasifik ekonomilerinin diyalog platformudur. APEC Ekonomik Liderler Zirvesi’nin bu yılki teması, “güçlendir, dahil et ve büyüt” olarak belirlenmiştir. Zirve sonrasında APEC liderleri tarafından on dokuz maddeden oluşan “Machu Picchu Bildirgesi” onaylanmıştır. Aynı zamanda “Resmi ve Küresel Ekonomiye Geçişi Teşvik Etmek için Lima Yol Haritası” ve “Asya-Pasifik Serbest Ticaret Bölgesini İlerletmek için Yeni Bir Bakış Hakkında Ichma Bildirisi” kabul edilmiştir.[1] Machu Picchu Bildirgesi’nde, 2020 yılında kabul edilen “2040 Putrajaya Vizyonu” doğrultusunda hedefler belirlenmiştir. 2040 Putrajaya Vizyonu; ticaret, inovasyon ve sürdürülebilir büyüme yoluyla açık, dinamik ve barışçıl bir Asya-Pasifik topluluğu yaratma hedefi taşıyan uzun dönemli vizyon belgesidir.[2] Bu bağlamda, Macchu Picchu Bildirgesi’nde Dünya Ticaret Örgütü kurallarına dayalı çok taraflı ticaret sistemi, çok taraflılık, gıda güvenliği, sürdürülebilir büyüme, yolsuzluğu önleme, iklim değişikliği, yapay zeka ve inovasyon konuları ele alınmıştır. Ayrıca başta cinsiyet eşitliği olmak üzere sosyo-ekonomik konular da ön plana çıkmıştır. Lima Yol Haritası, kayıt dışı ekonomiden resmi ekonomiye geçişi ve piyasaya erişimi kolaylaştırmayı hedeflemektedir.[3] Ichma Bildirisi ise, Asya-Pasifik Serbest Ticaret Bölgesi’nin entegrasyonunu kolaylaştıracak bazı girişimleri içermektedir.[4]

APEC Lima Zirvesi’nin bir başka önemi ise, ABD Devlet Başkanı Biden ile Çin Devlet Başkanı Xi arasındaki son görüşmeye sahne olmasıdır. Üçüncü kez görüşen iki devlet başkanı, yapay zekanın risklerini ele almış ve nükleer silah kullanma kararında, insan kontrolünün sürdürülmesi konusunda mutabık kalmışlardır. Bu durum iki ülkenin nükleer silah ve yapay zeka konusunda ilk kez uzlaşmaları açısından önem taşımaktadır. İki lider de konuşmalarında iş birliği ve açık iletişim kanallarının Çin-ABD ilişkileri açısından önemini teyit etmiştir. Görüşme sırasında iki ülke ilişkileri açısından sorunlu konular da gündeme gelmiştir. Beyaz Saray tarafından yapılan açıklamaya göre ABD Başkanı Biden, sentetik uyuşturucu maddeler ve uyuşturucu yapımında kullanılan öncü kimyasallar hakkında Çin’in ek adımlar atmasını istemiştir. “Tek Çin” politikasına bağlılığın devam ettiğini bildiren Biden, Tayvan Boğazı’ndaki Çin askeri faaliyetlerinin durdurulması gerekliliğini ve Güney Çin Denizi’nde ABD’nin istikrarı koruma taahhüdünü dile getirmiştir. Çin siber saldırılarından ve Çin’in Rus savunmasına olan desteğinden endişe duyduklarını belirtmiştir. Ayrıca, Rus ordusuna katılan Kore askerlerinin Ukrayna Savaşı’nın sınırlarını genişleteceğini belirtmiştir. Çin Devlet Başkanı Xi ise, görüşme sırasında Çin-ABD ilişkileri hakkında “ilişkilerdeki en önemli bariyer ve güvenlik ağları” olarak belirlediği “aşılmaması gereken dört kırmızı çizgi”yi ifade etmiştir. Buna göre ABD’nin meydan okumaması gereken dört kırmızı çizgiyi; “Tayvan sorunu”, “demokrasi ve insan hakları”, “Çin'in yolu ve sistemi” ve “Çin’in kalkınma hakkı” olarak sıralamıştır. Ayrıca Xi, Çin siber saldırıları söyleminin gerçekçi olmadığını, Güney Çin Denizi’ndeki sorunlara ABD’nin karışmaması gerektiğini, Kore yarımadasında çatışma olması durumunda temel çıkarlarının tehdit altında olacağını ve “Çin’in boş oturmayacağını” söylemiştir. Öte yandan Başkan Xi, yeni bir Soğuk Savaş’ın yaşanmamasını ve Thuckydides Tuzağı’nın kaçınılmaz olmadığını dile getirmiştir. Thuckydides Tuzağı kavramı, Graham Allison’un; Thuckydides’in Atina ve Sparta arasındaki mücadeleyi anlattığı eserinden yola çıkarak “yükselen güç” ve “hegemon güç” arasındaki rekabetleri inceleyerek çoğu rekabetin çatışmayla sonuçlandığını bulduğu çalışmasına dayanmaktadır.[5] Ayrıca Başkan Xi, Çin’i kontrol altına alma hedefinin kabul edilemez olduğunu da sözlerine eklemiştir. Başkan Xi’nin söz konusu ifadeleri, Çin’in güvenlik tehdidi olarak algıladığı konular hakkında proaktif bir tutum sergilediğini göstermektedir. Belirtilen mesajların bir başka hedefinin; ABD seçimlerini kazanan Donald Trump’ın seçim kampanyası sırasında, Çin’e uygulanan vergi oranlarını arttıracağını ifade etmesi sebebiyle Trump’a yönelik olduğunu ileri sürmek mümkündür. Xi ve Biden arasındaki görüşmede Xi, Çin’in kalkınma hakkının engellenmemesi gerektiğini vurgulamış böylece serbest ve engelsiz ticaretin Çin için önemini ifade etmiştir. Başkan Xi daha önceki konuşmasında, Donald Trump’ın ABD seçimlerini kazanması üzerine, ticaret savaşının tüm taraflar için zararlı olacağını ifade etmişti.[6]

APEC zirvesi kapsamındaki Peru ziyareti sırasında Başkan Xi, Kuşak ve Yol Girişimi kapsamında Chancay Limanı’nın açılışına katılmıştır. Chancay Limanı’nın, Güney Amerika’daki ilk yeşil ve akıllı liman olduğu ve Çin-Peru arasındaki lojistik maliyetlerinde %20 tasarruf sağlayacağı belirtilmiştir.[7] Söz konusu limanın Chancay’ı, Latin Amerika’nın aktarma merkezi haline getirmeyi amaçladığı belirtilmiştir.[8]

Kadınların ekonomiye katılımı gibi sosyo-ekonomik konuların da gündeme geldiği APEC Lima Zirvesi’nde, Endonezya Dışişleri Bakanı Sugiano; Asya-Pasifik bölgesinin, dünyanın en gelişmiş inovasyon merkezlerine ev sahipliği yapmasına rağmen bölgede başta kadınlar olmak üzere, 1,7 milyar kişinin hala internet erişiminden yoksun olduğunu dile getirmiştir.[9] Bu durumun önemli bir paradoks oluşturduğunu ifade etmiştir.[10] Malezya Başbakanı Enver İbrahim ise, APEC CEO Zirvesi sırasında yapay zeka temalı bir oturumda, ABD-Çin arasındaki olası yapay zeka rekabetine taraf olmak istemediklerini ifade etmiştir.[11] Büyük inovasyon şirketlerine ev sahipliği yapması sayesinde “dijital merkez” olarak adlandırılan Malezya’nın, iki süper güç arasındaki rekabette taraf olmak istememesi, ekonomik gelişimi ve büyümesinin kesintiye uğramaması hedefi ile ilgilidir. Asya-Pasifik’in gelişmekte olan iki ekonomisi tarafından yapılan söz konusu değerlendirmeler, bölgedeki sosyo-ekonomik eşitsizlikleri ve büyük güç rekabetinin bölge ülkelerine etkilerini göstermesi açısından önemlidir.