Türk Devletleri Teşkilatı (TDT) 12. Zirvesi 6-7 Ekim 2025 tarihlerinde Azerbaycan’ın Gebele kentinde düzenlenmiştir. TDT Dışişleri Bakanları Konseyi toplantısı da bu zirve kapsamında gerçekleşmiştir. Gebele Zirvesi’ne üye ülkeler Türkiye, Azerbaycan, Kazakistan, Kırgızistan,  Özbekistan ile gözlemci üyeler Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti (KKTC), Türkmenistan ve Macaristan liderleri katılmıştır. Zirve, “Bölgesel Barış ve Güvenlik” teması ile toplanmıştır. Kırgızistan dönem başkanlığını Azerbaycan’a devretmiştir.

TDT Gebele Zirvesi, iki konu açısından özellikle önem taşımaktadır. İlk olarak savunma ve güvenlik alanında üye ülkeler arasında iş birliğinin ilerletilmesi gündeme gelmiştir. Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev, Nahçıvan Antlaşması’ndaki güvenlik konusuna atıfla, TDT ülkelerinin güvenlik ve askeri iş birliğini ilerletmesi gerekliliğinden söz etmiştir. Bu bağlamda 2026 yılında Azerbaycan’da üye ülkelerin ortak askeri tatbikat yapmasını önermiştir. [1] Türkiye ve Azerbaycan arasında son bir yılda yirmi beş askeri tatbikat yapıldığını ifade etmiştir. Bu gelişme kültürel iş birliği ile temelleri atılan TDT’nin zaman içinde güçlenen kurumsal yapısı ile iş birliği boyutlarını da genişletebileceğini göstermektedir.

Gebele Zirvesi’nin bir diğer önemli sonucu ise, “TDT+” yapısının hayata geçirilmesidir. Söz konusu format düşüncesi önceki yıllarda gerçekleşen İstanbul Zirvesi’nde gündeme gelmiştir. Hayata geçirilen TDT+ sayesinde, TDT’nin üye olmayan üçüncü taraflarla iş birliğinin artırılması hedeflenmektedir.[2] Bu sayede Türk Dünyası’nın küresel görünürlüğünün artacağını söylemek mümkündür. 

Zirve sonunda, “Gebele Bildirisi” kabul edilmiştir. Gebele Bildirisi’nde Kıbrıs’ın Türk Dünyası’nın ayrılmaz parçası olduğu yeniden ifade edilmiş; ayrıca Gazze, Suriye ve Afganistan gibi bölgesel güvenlik sorunları ele alınmıştır.[3] Gebele Bildirisi’nin yanı sıra “TDT+ Formatı Kurulmasına Dair Karar” ile “TÜRKSOY'un Güçlendirilmesi ve Geliştirilmesine Dair Karar” imzalanmıştır. Öte yandan, Türkmenistan Türk Akademisi ile Türk Kültür ve Miras Vakfı’na, KKTC ise Türk Akademisi’ne gözlemci üye olmuştur. [4] Azerbaycan-Ermenistan arasında engelsiz ticaretin önemi, Zengezur Koridoru, Trans-Hazar Uluslararası Doğu-Batı Orta Koridoru ve Çin-Kırgızistan-Özbekistan demiryolu gibi bağlantıların Asya ve Avrupa arasındaki ticaret için önemi ifade edilmiştir. TDT’nin bir sonraki Olağan Zirvesi’nin 2026 yılı sonbaharında Türkiye’de gerçekleşmesi kararlaştırılmıştır.

Cumhurbaşkanı Erdoğan Gebele Zirvesi’ndeki konuşmasında, Türkiye’nin “ortak alfabe” konusunda önemli bir adım atarak ortak alfabe ile önemli bazı eserlerin basıldığını dile getirmiştir.[5] Böylece ortak kültür alanında önemli bir gelişme olan ortak alfabe konusunda da bazı ilerlemelerin gerçekleştirildiği görülmektedir.  KKTC Cumhurbaşkanı Tatar ise, “KKTC Türk Dünyası’nın Doğu Akdeniz’deki stratejik kalesidir. Coğrafi konumu itibarıyla, TDT’nin Avrupa, Afrika ve Orta Doğu’ya açılan kapısıdır.” sözlerini kullanmıştır. Söz konusu ifadeler ile KKTC lideri, KKTC’nin Türk Dünyası açısından önemini yansıtmaktadır.

Sonuç olarak, 1992’de Nahçıvan Antlaşması ile kuruluşundan bugüne; üye türü ve üye sayısının yanı sıra kültürel, siyasi ve teknik iş birlikleri gibi iş birliği alanlarını ve faaliyetlerini ilerleterek giderek genişlemiştir. Gebele Zirvesi’nde kabul edilen TDT+ yapısı sayesinde uluslararası iş birliğinin arttırılması hedeflenen TDT, aynı zamanda güvenlik ve savunma alanlarında iş birliğini de ilerleterek yeni boyutlar kazanacaktır. Bu bağlamda TDT’nin giderek güçlenen yapısı Türk Dünyası’nın görünürlüğünü arttırmaktadır.

*Görsel: Anadolu Ajansı