Geçtiğimiz günlerde Özbekistan Cumhurbaşkanı Şevket Mirziyoyev’in Çin’e ziyaretini takiben Çin ile Özbekistan arasında “Kapsamlı Stratejik İş Birliği Anlaşması” imzalandı. Çin Dışişleri Bakanlığınca yapılan açıklamada tarafların ikili ilişkilerini önemli ölçüde güçlendireceği ifade edilen bu anlaşma; Çin’in Özbekistan’daki ithalat hacmini arttırmasına, Çin-Kırgızistan-Özbekistan arası demiryolu projesine, Özbekistan’ın içe kapalı bir ülke olmaktan çıkarılıp dünyanın geri kalanı ile aktif bir iş birliğine dahil edilmesine, öğrenci değişimine, taraflar arasında vatandaşların da birbirine yakınlaşmasını sağlayacağı düşünülen sosyal ve kültürel faaliyetlere ve bununla birlikte terör, ayrımcılık gibi unsurlarla mücadele konusunda güçlerini birleştireceklerine ve nihayet Çin için önemli olan Tayvan sorununa verilecek desteğe dair teminatları barındırmakta.[1]

Yukarıda bahsi geçen açıklamada ayrıca Özbekistan ile imzalanan kapsamlı stratejik iş birliği anlaşmasının 2013 tarihinde Çin’in mevcut Cumhurbaşkanı Xi Jinping tarafından önerilmiş ve Doğu Asya ile Avrupa’yı birbirine bağlamayı amaçlayan Kuşak-Yol Projesi (Belt and Road Initiative) bakımından da önem arz ettiği belirtildi. Bir nevi modern İpek Yolu potansiyeli taşıyan bu projede Çin tarafından öngörülmüş olan sekiz büyük adımın gerçekleştirilmesi için tarafların ekonomik ve ticari potansiyellerinin en aktif şekilde değerlendirilmesi gerektiği noktasına da vurgu yapıldı.

Kuşak-Yol Projesi, Çin kaynaklarının ve teknolojisinin Kuzey ve Orta Koridorlara ilaveten Pakistan, Özbekistan gibi Asya ülkelerinden geçmek suretiyle güneyden de Avrupa’ya ve dünyaya ulaştırılmasını hedefleyen bir projedir. Proje; demiryolları, enerji aktarımı sağlayacak bağlantılar ve ticari trafiğin kesintisiz devam etmesi açısından güzergahtaki ülkeler arası sınır geçişlerinde kolaylıklar gibi avantajlar sağlayacaktır.[2] Doğu ve Batı arasındaki ticareti İpek Yolu anlayışıyla canlandırması hedeflenen projede güzergâh ve dağıtım noktası da Pakistan olarak ortaya çıkmaktadır.

Çin’in Özbekistan ile imzaladığı “Kapsamlı Stratejik İş Birliği Anlaşması” ile Özbekistan-Çin ilişkilerinin bu yüksek seviyeye ulaşmış olması, Çin’in şu ana kadar bu seviyede iş birliği geliştirmiş olduğu tek ülkenin Pakistan olması açısından da ilgi çekmektedir. Çin-Avrupa arası ticareti sağlamakla kalmayan ve kültürel olarak pek çok olanak sağlayan tarihi İpek Yolu’nun da güzergahında bulunan Pakistan, Çin ve Orta Asya açısından ekonomik olarak önemli bir ülkedir. Çin’in mevcut en kapsamlı ticari projesi olan Kuşak-Yol Projesi için de önem taşıyan Pakistan’la ikili ilişkilerin tesisi ve korunması Çin açısından aynı zamanda Hindistan’ı dengelemek bakımından da önemli görülmektedir.[3] O sebeple bu seviyede bir ilişkinin Özbekistan ile de kurulması ekonomik ve politik dengelerin hareketlendiğinin göstergesidir.

Ticaret yollarının kurulması beraberinde kültürel aktarımı da getirirken, politik birtakım sonuçlara da sebebiyet vermektedir. Çin’in Kuşak-Yol Projesi coğrafi açıdan incelendiğinde güzergahın Afganistan’ın kuzey ve güneyinden geçtiği görülmektedir. Tıpkı Pakistan gibi Afganistan’ın da tarih boyunca ticari yollar bakımından bir kavşak olması ve Çin, İran, Hindistan gibi Asya ülkelerinin bağlantı noktasını teşkil etme özelliğini, Çin’in jeopolitik açıdan önemli bu ülkeyi de göz ardı etmediğinin bir işareti olarak görmek mümkündür.[4]

Bahsedilmesi gereken bir diğer önemli unsur da söz konusu coğrafyada Batı’nın nüfuzudur. 20 yıl süren savaştan sonra 2021’de ABD askerlerinin Afganistan’dan çekilmesi ile birlikte Geniş Orta Asya’da ABD varlığı sona ermiştir. Henüz hiçbir ABD başkanı herhangi bir Orta Asya ülkesini henüz ziyaret etmemiştir. Avrupa Birliği'nin de bölgedeki varlığı ihmal edilebilir düzeydedir.

Görüldüğü üzere Çin, Asya ile Avrupa’yı birbirine bağlayacak Kuşak-Yol Projesi -2013’te ASEAN’da adlandırıldığı haliyle “Yeni İpek Yolu”- için Asya’daki kilit ülkelerle diplomatik iş birlikleri kurmuş ve bu iş birliklerinin de kapsamını genişletme yoluna gitmiştir. Ayrıca ticari ilişkiler bakımından Afganistan, Pakistan gibi ekonomik potansiyele sahip Geniş Orta Asya ülkeleri için Çin, önemli gelişimler vadetmektedir. Çin’in bu vaatleri Pakistan, Afganistan gibi ülkelerin dünyadaki ticaret akışına aktif olarak katılmaları ve var olan düzene uyum sağlamaları açısından oldukça önemlidir. Sonuç olarak Kuşak-Yol Projesi, projenin barındırdığı bölgesel anlaşmalar ve Çin’in proje kapsamındaki ülkelerle kurduğu ikili ilişkiler, ekonomik ve politik olarak Asya genelinde Çin’in kurmaya ve sağlamlaştırmaya çalıştığı üstünlüğü hissettirir niteliktedir. Çin nüfuzunun, Kuşak-Yol Projesi hayata geçtikçe ve güçlendikçe buna paralel bir tarzda artacağını söylemek herhangi bir şekilde kehanet teşkil etmemektedir.