İstanbul Ermeni Patriği (Türkiye Ermenileri Patriği) II. Mesrob Mutafyan 8 Mart günü vefat etmiştir.[1] 2008 yılında II. Mesrob’un hastalığı sebebiyle fiilen görev yapamaz hale gelmesinden itibaren, İstanbul Ermeni Patriği makamına vekalet konusu çeşitli çevrelerce bir sorun haline getirilmeye çalışılmıştır. Bu süreç içerisinde Türkiye’nin bu iç meselesi hakkında hiçbir yetkisi olmayan Ermenistan ve Ermeni diasporası mensupları da sürece müdahale etmeye çalışarak karışıklık ve gerginlik yaratmışlardır.

Halihazirda Başepiskopos Aram Ateşyan, II. Mesrob’un patriklik görevlerinin yürütülmesi için Patrik Genel Vekili olarak görev yapmaktadır. Patrik Genel Vekili Ateşyan’ın oluşturduğu bir Danışma Kurulu, patrikhane işlerinin yürütülmesini sağlamaktadır. Patrik II. Mesrob vefat ettiği için artık seçimlerin yapılmasının önü açılmıştır, zira bundan önce İstanbul Valiliği mevcut patrik hayattayken seçimlerin yapılamayacağını açıklamıştır. Ancak patriğin vefatı yeni bir gelişmedir. Şu anda İstanbul Ermeni Patrikhanesi, patriğin vefatıyla ilgili taziye kabul etmektedir ve Paskalya Yortusuna (21 Nisan’a) kadar yas ilan etmiştir.[2] Müteveffa patriğin 17 Mart’ta toprağa verileceği belirtilmiştir. Dolayısıyla şu an için seçimin ne zaman düzenleneceği hakkında öngörülen bir tarih olmadığı gibi patrik adayları da belli değildir. Bu konular muhtemelen yas döneminin geçmesi sonrasında netleşmeye başlayacaktır.

Başta belirtildiği gibi, Ermenistan patrik seçim sürecine müdahale etmeye çalışmıştır. Ermenistan’ın Eçmiadzin şehrinde konumlanmış olan Ermeni Katolikosluğu önderi II. Karekin, fikir beyan etmenin ötesine geçerek, Şubat 2017’de İstanbul Ermeni Patriğinin seçilmesi konusunda Türkiye’nin ilgili Ermeni din yetkililerine kendince hesap sormuş, onları Ermenistan’da bir toplantıya çağırmıştır.[3] Oysa Ermeni Apostolik Kilisesi’nin dört ana idari merkezinden birisi olan İstanbul Ermeni Patrikhanesi iç işlerinde bağımsız hareket eden Türkiye’nin bir kurumudur ve Türkiye dışındaki hiçbir kuruma veya bireye hesap verme zorunluğu yoktur. Dolayısıyla II. Karekin böyle bir çağrı yaparak yetki alanının dışına taşmaya çalışmıştır.

Mart 2017’de İstanbul Ermeni Patrikhanesi’nde düzenlenen ve oldubittiye getirilmek istenen bir seçimde Almanya’daki Ermenilerin ruhani önderi Başepiskopos Karekin Bekçiyan’in değabah (kayyum, geleneksel adıyla “patrik kaymakamı") seçilmesi de dış müdahalenin içe yansıması olmuştur. Zira İstanbul Valiliği yazılı bir açıklama yaparak kayyum seçiminin Devlet nezdinde bir resmiyeti olmadığını belirtmiş olsa da[4] Başepiskopos Bekçiyan kayyum olduğunu iddia etmeye devam etmiş ve Diaspora’nın aşırı zihniyetiyle Devlete karşı iktidar mücadelesine girmeye çalışmıştır. Bekçiyan bu kavgacı tutumunu ve makam işgalini İstanbul Valiliği’nin Şubat 2018 yaptığı ve Bekçiyan’in kayyumluk iddiasını tanımadığını belirtmesine kadar sürdürmüştür.[5]

Katolikos II. Karekin’in müdahalesi ve Başepiskopos Karekin Bekçiyan’ın kayyumluk iddiası, patrik seçim sürecinde gereksiz karışıklık ve gerginlik yaratmak dışında bir sonuç doğurmamıştır. Ancak haberlere yansıyanlardan anlaşıldığı kadarıyla II. Karekin yapılan bu hatalardan ders çıkarmaya çalışmış ve daha diplomatik bir yoldan İstanbul Ermeni Patriği seçimine müdahil olmak istemiştir. II. Karekin’in isteği üzerine Ermeni Apostolik Kilisesi'nin Vatikan temsilcisi Başepiskopos Khajag Barsamyan, Türkiye’nin Roma Büyükelçiliği aracılığıyla Dışişleri Bakanımızdan randevu talep etmiştir. Randevu talebinin olumlu karşılanması sonucunda Başepiskopos Barsamyan, Eçmiadzin Katolikosluğu Kiliselerarası İlişkilerden Sorumlu Kıdemli Rahip Şahe Ananyan birlikte Türkiye’ye gelmiş ve Patrik Genel Vekili Ateşyan tarafından ağırlanmıştır. 4 Şubat 2019’da ise bu üç din görevlisinden oluşan heyet, Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu’nu ziyaret etmiştir.

Bu ziyaretin ayrıntıları açıklanmasa da ziyaret sırasında patrik seçiminin gündeme geldiği doğrulanmış ve Dışişleri Bakanı Çavuşoğlu’nun “Devlet’in Patrik Seçimi sorunu ile ilgilendiğini ve gelişmeleri takip ettiğini dile getirerek çözüme ulaşılabilmesi için sabırlı olunmasını” ifade ettiği belirtilmiştir.[6]

Bu toplantıyla ilgili üç husus dikkat çekmektedir:

1) Bu diplomatik temasın gerçekleşmesi için seçilen Başepiskopos Khajag Barsamyan’ın ilginç bir geçmişi vardır. Barsamyan yakın zamana kadar Ermeni Apostolik Kilisesi’nin ABD’deki Doğu Piskoposluğu’nun ruhani önderi olarak görev yapmaktaydı. Ancak Barsamyan bu ruhani önderlik makamı için tekrar aday olmayacağını açıklayarak görev süresinin bitmesi sonrasında ABD’den ayrılmış ve Ermeni Apostolik Kilisesi’nin Vatikan temsilcisi olarak atanmıştır. Patrik seçim sürecine dış müdahale sırasında Barsamyan’ın patrik adayı olacağına dair söylentiler çıkmıştır. Basına verdiği demeçlerde Barsamyan; kendisine çeşitli çevrelerce patrik adayı olması teklifinin götürüldüğünü doğrulamış, ancak bu teklifleri kibarca reddettiğini belirtmiştir.[7]

2) Dışişleri Bakanı Çavuşoğlu ile yapılan görüşmeden sonra Barsamyan’ın basına verdiği demeçlerden II. Karekin ve Eçmiadzin Ermeni Katolikosluğu’nun patrik seçimi meselesinde Türkiye’ye yönelik dış müdahale de bulunulmaya çalışılıyormuş izleniminin yaratılmasından çekindikleri anlaşılmaktadır. Barsamyan’ın şu sözleri sergilenen bu diplomatik tavrı ve patrik seçiminin Türkiye’nin bir iç meselesi olduğunun kabul edildiğini ortaya koymaktadır:

“Biliyoruz ki, seçim işlemi Türkiye Ermenilerinin yıllardan beri uyguladığı kurallar çerçevesinde ve devletin izniyle gerçekleşir. Seçimin sonucunu sadece kutlamakla yetinir. Vehapar (Karekin II) bu konuda görüşlerini iletmek için benim girişimde bulunmamı istedi.

[…]

Bakan [Çavuşoğlu] bizi çok sıcak karşıladı, ben de çok net bir şekilde niyetimizin konuya dışarıdan müdahale etmek olmadığını, sadece kaygılarımızı belirtmek istediğimizi ve eğer herhangi bir şekilde yardımcı olabileceğimiz bir durum varsa memnuniyetle yerine getirebileceğimizi belirttim. Bakan kendisi de bunun bir iç mesele olduğunu, patrik seçimini devletin de istediğini ama biraz daha sabretmek gerektiğini söyledi. Ben sözlerinin samimi olduğunu hissettim.

Benim izlenimime göre, kendileri bu sürecin mümkün olduğu kadar sükûnet içinde geçmesini, toplum içinde gerilim yaşanmamasını arzu ediyor.”[8]

3) Son yıllarda Ermeni Diasporasının aşırı zihniyetini bir yayın politikası olarak benimsemiş Agos gazetesi gibi çevrelerce “patrik seçiminin yapılmasına mâni oluyor” gibi çeşitli karalamalara maruz kalan Patrik Genel Vekili Ateşyan, bu iddiaların tam aksine bir şekilde Khajag Barsamyan’ı ve Şahe Ananyan’ı Türkiye’de ağırlamış, Dışişleri Bakanı Çavuşoğlu ile yapılan görüşmeye iştirak etmiştir.

Dünyaya olumlu yansıyan bu diplomatik ziyareti bazı çevreler farklı yorumlamaya çalışmıştır. Örneğin Agos gazetesi, 15 Şubat’ta Erivan Devlet Üniversitesi Doğu Bilimleri Fakültesi Dekanı Rupen Melkonyan’ın Dışişleri Bakanı Çavuşoğlu-Başepiskopos Barsamyan toplantısı hakkındaki görüşlerine yer vermiştir. Melkonyan; Başepiskopos Bekçiyan’ı mağdur gibi yansıtmaya çalışmış ve Eçmiadzin Ermeni Katolikosluğu’nun patrik seçim sürecinin uzamasını “doğal karşılamadığını” ve Türkiye’yle bu konuyu “müzakere” etmek istediğini belirtmiştir. Melkonyan ayrıca Khajag Barsamyan ve Şahe Ananyan gibi Türkiye dışından, yabancı bir kurumun iki yetkilisinin Dışişleri Bakanı ile görüşmesini sanki olağandışı bir durummuş gibi yansıtmıştır.

AVİM, İstanbul Ermeni Patriği seçimini yakından izlemeye devam edecektir. Temennimiz, bu seçimin karışıklar ve gerginlikler yaratan dış müdahalelerden uzak bir şekilde, en kısa zamanda tamamlanmasıdır. Bu vesileyle müteveffa II. Mesrob Mutafyan’ın ailesine, yakınlarına ve Ortodoks Ermeni vatandaşlarımıza taziyelerimizi iletiriz.