• Yunanistan
• Rusya
• Esaslı İhlal
• Ege Denizi

**Bu yorum yazısının aslı İngilizce olarak 1 Ağustos 2022 tarihinde kaleme alınmıştır. AVİM Çevirmeni Ahmet Can Öktem makalenin tercümesine katkı sağlamıştır.

Oniki Ada, Rodos ile Kos (İstanköy) gibi büyük adalardan ve Meis gibi Türkiye’nin güney ile güneybatı kıyılarına yakın küçük adalardan oluşmaktadır. 20 Ekim 2020 tarihli “Lozan Barış Antlaşmasının Esaslı İhlalinin Sonuçları” başlıklı 2020/38 Nolu Analizimizde açıklandığı üzere, Türkiye, Lozan Barış Antlaşması’nın 15’inci Maddesi doğrultusunda, 1912 yılının başlarında, Osmanlı İmparatorluğu ile İtalya arasında Libya sebebiyle patlak veren savaşın sonrasında, İtalya’ın işgal ettiği Oniki Ada’ya ait tüm hak ve ünvanlarından İtalya lehine vazgeçmiştir.[1] İkinci Dünya Savaşı’nın sonrasında, İtilaf Devletleri ile İtalya arasında imzalanan 1947 Paris Barış Antlaşması’nın 14’üncü Maddesi uyarınca, Oniki Ada, askerden arındırılmış bir durumda kalmaları açık koşulu ile Yunanistan’a verilmiştir.[2] Antlaşma’da, Madde 14 (2) açık bir şekilde “Söz konusu adalar askerden arındırılacak ve gayrı askeri bir biçimde kalacaklardır” koşulunu koymuştur. 1947 Paris Antlaşması’nın askerden arındırma hükmünü açıkça ihlal edecek şekilde Yunanistan, Türkiye'nin güney kıyılarından sadece bir Deniz Mili uzaklıkta olan Meis Adası (Castellorizzo) da dâhil olmak üzere, bahis konusu adaları askerileştirmiştir. Bu Antlaşma halen yürürlükte olması dolayısıyla, Yunanistan için bağlayıcı mahiyettedir. Yunanistan, Türkiye’nin Paris Antlaşması’na taraf olmadığını belirtmekte, sözkonusu adaları askerileştirmeye devam etmekte, İkinci Dünya Savaşı'na son veren önemli bir Antlaşmayı açıkça ihlal etmekte ve bu ihlali yüksek sesle ve utanç verici bir gururla dünya kamuoyuna duyurmaktadır.  

“Yunanistan Dışişleri Bakanı Dendias Doğu Ege Adaları Ve Oniki Adalar'ın Askerden Arındırılmış Statüsünü Kabul Etti” başlıklı 2022/7 Nolu AVİM Analizimizde, Yunanistan Dışişleri Bakanı Nikos Dendias’ın Rusya Federasyonu’nun Ukrayna’ya karşı askeri operasyonunun hemen öncesinde 18 Şubat 2022 tarihinde Moskova’yı ziyareti hususunda bilgi verdik.[3] Bu ziyaret sırasında, Rusya Federasyonu Dışişleri Bakanı Sergei Lavrov ile Dendias ortak basın toplantısı düzenlemiştir. Alıntı yaptığımız 2022/7 Nolu AVİM analizimizde belirtiğimiz üzere (3. dipnot), kimliği belirtilmeyen bir gazetecinin Yunanistan’ın Doğu Ege Adalarındaki egemenliğinin Türkiye tarafından sorgulanması hususundaki konuyla doğrudan ilgili olmayan bir sorusuna cevaben Dendias, Oniki Ada’nın askerden arındırılmış durumuna ilişkin dikkat çekici bir yanıt vermiştir. Dendias'ın On İki Ada ile ilgili cevabının ilgili kısmı, referans kolaylığı için aşağıda alıntılanmıştır:

“Dolayısıyla, Türk iddialarının bütünüyle gerçek niyeti saklamak için bahane olduğunu düşünüyorum. Şimdi Moskova’da olduğum için, Sayın Lavrov bir yorumda bulunmama müsaade edecektir. Oniki Ada’nın askerden arındırılmasına dair anlaşma, Türkiye’nin kaygıları ile ilgili değil, dönemin Sovyetler Birliği’nin endişelerine yönelikti. Askerden arındırmadan fayda gören taraf Sovyetler Birliği’ydi. Türkiye Antlaşmayı imzalayan bir devlet değildi, ve başka her unsurdan ayrı bir biçimde, Antlaşma’dan hiçbir hak elde edemez. Çok teşekkürler.”

Alıntısını yapmış olduğumuz analizimizde izah ettiğimiz üzere, Sovyetler Birliği, Oniki Ada’nın Karadeniz’e yakın bir konumda bulunması ve bu adaların askerden arındırılmış statüsünün Rusya’nın güvenliği ile bağlantılı olması sebebiyle, Paris Barış Antlaşması müzakereleri sırasında Oniki Ada’nın askerden arındırılmış statüde olmasını talep etmiştir.

Dendias’ın Rusya Federasyonu’na ziyaretinden ve basın konferansındaki açıklamalarından beş ay sonra, Rusya Federasyonu yakın zamanda Yunanistan’ı dost olmayan ülkeler listesine dâhil etmiştir. Rusya Federasyonu Devlet Başkanı Vladimir Putin'in, 23 Nisan 2021 tarihli "Yabancı devletlerin düşmanca eylemlerine karşı önlemlerin uygulanması hakkında" başlıklı kararnamenin uygulanması için, 20 Temmuz 2022'de ilgili emri imzalamış olduğu basın tarafından bildirilmektedir.[4] Ayrıca, bu konudaki haberde, Rusya’nın Yunanistan Büyükelçisi Andrey Maslov’un 26 Temmuz 2022 tarihinde aşağıdaki açıklamayı yapmış olduğu belirtilmektedir:

“Şubat sonundan bu yana, ikili ilişkilerimiz bütünüyle tahrip edilmiştir. Kısacası, gerçekten birkaç gün içinde, tüm gelişmeler, on yıllar boyunca birikmiş olan zengin ikili ilişkileri tahrip etmiştir. Yunanistan’ın müesses nizamı ile herhangi bir işbirliği veya temas yoktur.”

Yunan basınına göre, Rus Büyükelçi ayrıca “Yunanistan, 200 yıl içinde ilk defa, Rusya'nın Yunanistan'a karşı herhangi bir olumsuz eylemi olmamasına rağmen, gerçekleştirmiş olduğu faaliyetleriyle meseleleri bu seviyeye getirmiştir”[5] ifadesinde bulunmuştur. Bu bağlamda, Rusya bayrağı taşıyan ve 19 Rus mürettebatı olan bir akaryakıt tankerine geçtiğimiz Nisan ayında Yunan yetkililer tarafından geçici olarak el konulduğunu, söz konusu tankerin daha sonra Yunanistan tarafından yaptırıma maruz kalmamak için bayrağını İran bayrağına çevirdiğini hatırlamakta yarar vardır. Bir Yunan yayın organı, ABD’nin bu konuda Yunanistan adli makamlarının kargoya el koyması ve soruşturma yürütmesi için talepte bulunduğunu bildirmiştir.[6] Yunanistan’ın bu tür aşırı davranışlarının iki ülke arasındaki ilişkileri daha da alt seviyelere getirmiş olduğunu belirtmek gerekir.

Yunanistan, Doğu Akdeniz ve Ege bölgesinde giderek artan bir şekilde revizyonist bir politika izleyerek, Birinci Dünya Savaşı’nın ortaya çıkarmış olduğu sorunları sona erdiren çok önemli Lozan Barış Antlaşması’nı ihlal etmekle kalmayıp, İkinci Dünya Savaşı’nın sona ermesinde kilit rol oynayan 1947 Paris Barış Antlaşması’nı da ihlal etmektedir. Ayrıca, Yunanistan yalnızca Uluslararası Antlaşmaları ihlal etmekle kalmayıp, aynı zamanda, Dendias'ın Moskova'daki basın toplantısında yapmış olduğu gibi, bu ihlali adeta davul zurna çalarak ilan etmekten çekinmemektedir. Şimdi bekleyip, Rusya'nın taraf olduğu uluslararası bir anlaşmanın hükümlerinin "dost olmayan bir ülke" tarafından açıkça ihlal edilmesine nasıl tepki vereceğini görmek gerekecektir. Rusya Federasyonu'nun bu husustaki tutumu, taraf olduğu uluslararası anlaşmaların hükümlerinin eksiksiz uygulanması konusunda hassasiyet gösterip göstermeyeceği konusunda bir turnusol testi görevi görecektir.

*Photo: TRT World