15 Şubat günü Hollanda parlamentosunun alt kanadına (Tweede Kamer  - İkinci Daire), 1915 olaylarıyla ilgili iki tasarı sunulmuştur.[1] Tasarılarından bir tanesi 1915 olaylarıyla ilgili soykırım iddialarını tanıma çağrısında bulunmakta, diğeri ise bir üst düzey Hollandalı yetkilinin (örnek olarak bir bakanın) Ermenistan’da her sene 24 Nisan’da düzenlenen anma törenine katılması çağrısını yapmaktadır. 22 Şubat’ta bu iki tasarı üzerine Tweede Kamer’de oylama yapılmış ve tasarılar onaylanmıştır. Burada not edilmesi gereken husus, Hollanda hükümetinin Tweede Kamer’in 1915 olaylarıyla ilgili görüşlerinin hükümet üzerinden bağlayıcı bir etkisi olmadığını Tweede Kamer’e bildirmiş olmasıdır. Hükümet, “olaylara yapılan soykırım tanımlamasını ancak bu tanımlamayla ilgili bağlayıcı bir B.M. Güvenlik Konseyi kararı veya bir uluslararası mahkemenin hükmü olması durumunda tanıyacağını” belirtmiştir.[2] Türkiye ise hızlı bir şekilde Tweede Kamer’in kararını kınayan açıklamalar yapmış ve Hollanda’nın Türkiye’deki maslahatgüzarını Dışişleri Bakanlığına çağırmıştır.[3]

Söz konusu iki tasarının sunulduğu ve onaylandığı bağlam incelendiği zaman, tasarıların tarihi adalet veya Ermenilerin acılarının tanınmasıyla hiçbir ilgileri olmadığı, bunun yerine tamamıyla siyasi kazanımlar elde etmek ve Türkiye'ye karşı sözel tacizde bulunmakla ilgili oldukları anlaşılmaktadır.

Müslüman ve Türkiye karşıtı hisler, sadece Hollanda’da değil, aynı zamanda diğer bir takım Avrupalı ülkelerde de tüm zamanların en yüksek seviyesine ulaşmıştır. Daha da rahatsız edici olan bir yönelim ise, aşırı sağ partilerin ve hareketlerin Avrupa çapında yakın tarihte eşi benzeri görülmemiş destek almakta olmalarıdır.[4] Herkesçe bilindiği üzere, Türkiye’nin Hollanda ile olan ikili ilişkileri 2016’dan bu yana çeşitli ihtilaflara sahne olmuş ve hasar görmüştür. İlişkilerin onarılması amacıyla sürdürülen müzakereler yakın zamanda çökmüş, bu ise Hollanda’nın Türkiye’deki büyükelçisini geri çağırmasına sebep olmuştur. Bu gelişmeden sadece on gün sonra bahsi geçen tasarılar Tweede Kamer’e sunulmuştur.

Hem Avrupa’nın genelinin mevcut gidişatı hem de Türkiye-Hollanda ilişkilerinin durumu bağlamında Tweede Kamer’in söz konusu tasarıları onaylaması Hollandalı milletvekillerine iki fayda sağlamaktadır: 1) Seçmende giderek artan sağcı yabancı düşmanı hislere hitap ederek siyasi anlamda nemalanmak, 2) 1915 olaylarıyla ilgili soykırım iddialarını kullanmak yoluyla, Türkiye’ye çamur atmaya teşebbüs ederek Türkiye’yi cezalandırmak.

Bir Cezalandırma Yöntemi Olarak Soykırım Kararları

Soykırım kararlarının bir cezalandırma yöntemi olarak kullanılması Hollanda’yla sınırlı değildir. Bu yöntem daha pek çok vesileyle başka ülkede de kullanılmıştır. Çeşitli ülkelerde tasarıların sunulmasına veya kararların çıkarılmasına giden süreçler alışılmış, basit bir şablonu paylaşmaktadır: X Ülkesi, Türkiye’yle siyasi gerilimler yaşamaya başlar. Bunun üzerine X Ülkesinin milletvekilleri gizemli bir şekilde karmaşık ve tartışmalı 1915 olaylarıyla ilgili kapsamlı bilgi sahibi olurlar ve bahsi geçen olaylarla ilgili bir karar alma yönünde ahlaki bir zorunluk hissetmeye başlarlar. Bu şablonun örnek olarak Almanya, Rusya, İsrail ve Mısır’da kullanıldığı gözlemlenmiştir.

Ağırlıklı olarak Almanya’nın Türkiye’deki siyasi gelişmelere müdahil olma ve Türkiye’nin AB üyelik sürecini yavaşlatma teşebbüsleri sebebiyle birkaç yıldır Almanya ile Türkiye arasında inişli çıkışlı siyasi gerilimler yaşanmaktaydı. 2016 yılında, Alman kamuoyu ülkenin basını tarafından Türkiye karşıtı haber bombardımanına tabii tutulduğu bir esnada, Alman parlamentosu bir soykırım kararı almıştır.[5] Tuhaf bir şekilde, daha üç ay öncesinde aynı parlamento, Alman sömürge yönetiminin Nama ve Herero kabilelerine karşı 1904-1908 yılları arasında uygulamış olduğu sistematik yok etme politikasını soykırım olarak tanımlayan bir tasarıyı reddetmişti.[6]

Kasım 2015’te Türk savaş uçakları, sınır ihlali yaptığı gerekçesiyle Suriye sınırında bir Rus savaş uçağını düşürmüştür. Bu gelişme Rus hükümetinde ve kamuoyunundu büyük öfkeye sebep olmuş, ülkedeki hem devlete ait hem de özel basın yüksek bir tempoyla Türkiye karşıtı propaganda üretmeye başlamıştır. Bir-iki gün içerisinde ise Rus parlamentosuna bir soykırım tasarısı sunulmuştur.[7] Tasarının zamanlaması o kadar manidar olmuştur ki, Ermenistan’daki bazı yorumcular bile bu tasarının siyasi hesaplamalar çerçevesinde sunulduğunu kabul etmiştir.[8]

İsrail örneğine gelecek olursak: ne zaman Türk ve İsrail hükümetleri İsrail’in Filistinlilere yönelik muamelesi yüzünden tartışsalar, İsrail parlamentosunda soykırım kararının çıkarılması yönünde çabaların arttırıldığı gözlemlenebilmektedir (İsrail parlamentosu bu konuda yapılan en son girişimi reddetmiştir[9]).

Son olarak, Türk hükümeti 2013’de Mısır’da General Abdülfettah el Sisi yönetiminde gerçekleşen darbeyi ve 2014’den bu yana el Sisi’nin Mısır Cumhurbaşkanı olarak ülkeyi yönetmesine eleştirmiştir. İki ülke arasındaki ilişkiler o zamandan bu yana gergin bir düzeyde seyretmiştir. Hiç de şaşırtıcı olmayan bir şekilde, 2016 yılında Mısır parlamentosuna bir soykırım tasarısı sunulmuştur.[10]

Bu örnekler, 1915 olaylarıyla ilgili soykırım tasarılarının ve kararlarının hakkaniyetli dış görünüşlerine rağmen aslında siyasi hesaplamalara göre biçimlendirildiklerini ortaya koymaktadır. Dolayısıyla bu tasarıları ve kararları tarihsel adalet arayışıyla ilgililermiş gibi yansıtmaya çalışanlar ya yanlış bilgilendirilmişlerdir ya da dürüst olmayan bir şekilde davranmaktadırlar.

Hollanda’nın Ahlaki Üstünlüğü Mü?

Bir başka mevzu ise, batı Avrupalı kamuoyunun, batı Avrupalı ülkelerin başka ülkeler hakkında yargıya varmalarına olanak tanıyan ahlaki bir üstünlüğe sahip olduklarını varsayma alışkanlığıdır. Gerçek şu ki, tüm bu ülkelerin hâlâ tam olarak yüzleşmedikleri pek çok karanlık anları olmuştur. 

Hollanda da bu duruma bir istisna değildir. Hollanda’nın Bosna Savaşı sırasındaki 1995 Birlemiş Milletler barış gücü operasyonu bir facia olmuştur. Hollanda’nın barış gücü yetersiz asker sayısıyla oluşturulmuş, yetersiz silahla donatılmış ve uygunsuz bir şekilde komuta edilmiştir.[11] Barış gücünün mensubu askerler, Boşnakları yok etmeyi amaçlayan, Ratko Mladić komutasındaki Bosnalı Sırp silahlı kuvvetlerinin uyguladığı baskıya kolayca boyun eğmişlerdir. Hollandalı askerlerin görevlerinin ruhuna aykırı bir şekilde davranmış olmaları[12] sıklıkla Srebrenitsa Soykırımı’nda binlerce Boşnak erkeğin katledilmesinin temelinde yatan unsurlardan birisi olarak gösterilmektedir. Pişmanlık ve utanç hislerine boğulan bazı Hollandalı askerler intihar etmiş, pek çoğu ise travma sonrası stres bozukluğu yaşamaya başlamıştır.[13] 2002 yılında Hollanda hükümetinin barış gücü operasyonu sırasında sergilediği aşırı yönetim zafiyetiyle ilgili yapılan bir iç soruşturma, hükümetin istifasına yol açmıştır.[14] Buna rağmen barış gücü operasyonu sırasında rezil olan askerlere 2006 yılında yapılan bir törende Hollanda Savunma Bakanı tarafından madalya takılmıştır. Törende madalya verilen ilk kişi ise, Hollanda barış gücünün komutanlığını yapmış olan ve “Gen. Mladic ile muhabbet ederken ve beraber içki içerken fotoğraflanan”[15] Tom Karremans olmuştur (barış gücünün bazı askerleri bu törene katılmayı reddetmiştir[16]). Doğal olarak Bosna-Hersek hükümeti ve katledilen erkeklerin akrabaları Hollanda hükümetinin bu yaptığını son derece saygısız bir hareket olarak görmüş[17] ve protesto etmiştir (bu hareketi protesto etmek için Hollanda’ya seyahat etmeyi planlayanların vize başvuruları reddedilmiştir[18]).

2017 yılında bir Hollanda temyiz mahkemesi; Hollanda’nın Srebrenitsa’da yüzlerce Boşnak erkeğin katledilmesinden dolayı “kısmen sorumlu” olduğuna yönelik karar vermiş, ülkenin katledilen erkeklerin akrabalarının talep ettiği tazminatın üçte birini ödemesini hükmetmiştir.[19] Mahkeme, korkutularak Boşnak erkekleri Bosnalı Sırp güçlere teslim eden Hollanda barış gücü mensupları hakkında ise bazı tespitlerde bulunmuştur. Mahkemeye göre Hollandalı askerler, “[Boşnak erkeklerin] tarandıklarını [gözetlendiklerini] … ama aynı zamanda işkenceye veya infaza maruz kalma tehlikesinde olduklarını biliyorlardı veya bilmeleri gerekirdi” ve “erkeklerin koşulsuz bir şekilde kamptan çıkarılmasına müsaade etmeleri sonucunda bu erkekler hayatta kalma şansından mahrum edildiler.”[20] Hollanda hükümeti mahkemenin bu kararını inceleyeceklerini belirtmiş, ancak şunu da eklemiştir: “bu trajedinin yaşanmasından Bosnalı Sırpların sorumlu olduğu görüşünde olmaya devam edeceğiz.”[21] Katledilen Boşnak erkeklerin akrabaları, Hollanda mahkemesinin Hollanda’yı katledilen diğer Boşnak erkeklerin sorumluluğundan aklayan kararına öfkeyle tepki vermişler ve bu dava konusunda Hollanda Yüksek Mahkemesine başvurmayı düşündüklerini belirtmişlerdir.[22]

Hollanda’nın Srebrenitsa’daki vahim hatası ile tam anlamıyla yüzleştiği söylenebilir mi? Hayır, bu pek söylenemez. Hollanda, Endonezya’da uyguladığı kanlı sömürge yönetimi gibi diğer tarihi meselelerle de tam olarak hesaplaşmış değildir (şu sıralarda bu konu hakkında kapsamlı bir soruşturma yürütülmektedir[23]).

Bu itibarla, Hollandalı milletvekilleri; Hollanda’yı ahlaki olarak daha üstün bir konumdaymış gibi resmetmeye çalışarak ve yüzyıl önce yaşanmış karmaşık bir dizi olay üzerinden Türkiye’ye ders vermeye kalkarak yapmacık bir tavır ortaya koymaktadırlar. Hollanda parlamentosuna iki yasa tasarısını sunan ChristenUnie partisi üyesi Joel Voorwind’in sözleri ise daha da yapmacıktır. Voordewind şunları ifade etmiştir: “Biz [Türkiye’den gelecek] yaptırımların korkusu yüzünden tarihi gerçekliği inkâr edemeyiz. Bizim ülkemiz, ne de olsa, uluslararası hukukun başkentine ev sahipliği yapmaktadır, bu yüzden burada da doğru şeyi yapmaktan korkmamalıyız.”[24] Voordewind uluslararası hukuktan söz etmektedir, ancak parlamentoya sunduğu tasarıların bizzat kendileri uluslararası hukukun ilkelerine aykırıdır. 1948 BM Soykırım Sözleşmesi açıkça bir olayın soykırım olup olmadığına karar verme yetkisinin sadece Sözleşmenin belirtmiş olduğu şekliyle bir uluslararası veya yerel bir mahkemeye ait olduğunu ifade etmektedir. Bu bağlamda parlamentolar, soykırım olduğu iddia edilen vakalar gibi karmaşık konular hakkında hüküm vermek için uygun yerler değillerdir. Parlamento kararları, siyasetçilerin bağlayıcılığı olmayan kanaat beyanları olmaktan öteye geçememektedir.

Dışişleri Bakanlığının bu tasarılar konusunda belirtmiş olduğu gibi,[25] “Hollanda, bu tarihi meselenin çözümüne katkı vermek istiyorsa, 2005 yılından bu yana ısrarla önerdiğimiz, Osmanlı tarihi uzmanı bilim insanlarına açık bağımsız bir Ortak Tarih Komisyonu kurulması teklifine destek verebilir.” Bunun ötesinde, soykırım kararları alma teşebbüsleri; ikili ilişkileri zedelemekten ve kendi siyasi hedeflerini ilerletmek uğruna tartışmalı olayları kendi lehlerine kullanmaya çalışan art niyetli bireylere malzeme vermek dışında bir amaca hizmet etmemektedir.

*Fotoğraf: NlTimes.nl