Çin’in Sincan bölgesinde yaşayan Uygur halkının Çin devleti tarafından uygulanan insan hakları ihlallerine yıllardır maruz kalması ortaya çıkarılan son belgelerle dünya kamuoyuna yansımıştır. Ortaya çıkan belgelerin de ışığında Birleşik Krallık’ta gayriresmi bağımsız bir halk mahkemesi olan Uygur Mahkemesi, Çin’in Sincan’daki Uygurlara ve diğer etnik azınlıklara yönelik muamelesine ilişkin bir yıl süren incelemesini tamamlamış ve Çin'in bölgedeki politikalarının bir tür soykırım olduğu sonucuna varmıştır.[1]

‘Sincan Belgeleri’ olarak adlandırılan bu belgeler, Çin yönetiminin Uygurları ve diğer azınlıkları doğrudan etkileyen insan hakları karşıtı politikalara yol açan açıklamalarda bulunduğunu ortaya koymaktadır.[2] Çin’in Uygurları Sincan’da pamuk toplamaları için konuşlandırarak bir zorla çalıştırma stratejisi izlediği, nüfusu bastırmak için Uygur kadınlarını zorla kitlesel olarak kısırlaştırdığı, çocukları ailelerinden ayırdığı ve kültürel gelenekleri kırmaya çalıştığına dair bilgiler raporda yer almaktadır. Çin, Sincan’daki baskının terörizmi önlemek ve dini aşırılığın kökünü kazımak için gerekli olduğunu ve kampların mahkumları terörle mücadelede “yeniden eğitmek” için etkili bir araç olduğunu söyleyerek bu iddiaları reddetmekle yetinmiştir.[3]

Mahkemenin raporu, işkence ve doğumların sistematik olarak bastırılması da dahil olmak üzere suçların işlendiğini kanıtlar niteliktedir.[4] Avukatlar, akademisyenler ve iş adamlarından oluşan Birleşik Krallık merkezli Uygur Mahkemesi, Çin’e yaptırım uygulama veya cezalandırma konusunda hükümet desteğine veya yetkilerine sahip olmasa da üyeleri, büyük ölçüde Müslüman bir etnik grup olan Uygurlara karşı iddia edilen suistimallerle mücadele etmek adına uluslararası eylemleri uygulamaya geçirmek için çalışmaktadır.[5] Londra’daki Çin büyükelçiliğinin sözcüsü ise, “sözde mahkeme” olarak adlandırdığı bu kurulu, “birkaç Çin karşıtı ve ayrılıkçı unsur tarafından halkı aldatmak ve yanlış yönlendirmek için kullanılan siyasi bir araç” olarak tanımlamıştır.[6]

ABD Temsilciler Meclisi’nin 428 oyla Sincan'da zorla çalıştırmayla ilgili endişeler nedeniyle ithalatı yasaklama kararı da Çin’in Uygurlara ve diğer azınlıklara uyguladığı zulüm sebep gösterilerek alınmıştır. Çin Dışişleri Bakanlığı sözcüsü Wang Wenbin ise, “Sincan’da sözde zorla çalıştırma ve soykırımın tamamen uydurma söylentiler olduğunu” söyleyerek ABD’yi “insan hakları kisvesi altında söylentiler yaymak ve çatışmaya girmek için Sincan ile ilgili sorunları kullanmakla” suçlamıştır.[7]

Bunun dışında Çinli tenis yıldızı Peng Shuai’nin, eski bir hükümet yetkilisi tarafından cinsel saldırıya uğradığına yönelik bir suçlamada bulunması ve bu açıklama sonrasında ortadan kaybolmasıyla birlikte ABD Kongresi geçtiğimiz hafta, Peng Shuai’ye karşı uygulanan insan hakları ihlalleri iddiaları nedeniyle Çin’i hedef alan bir dizi yaptırımı onaylamış ve Sincan’daki uygulamalara ilişkin Birleşmiş Milletler’in soruşturma çağrısı kararına dikkat çekmiştir. Ayrıca Pekin Kış Olimpiyatları’na 2 aydan kısa bir süre kala ABD, İngiltere, Avustralya ve Kanada, insan hakları endişeleri nedeniyle olimpiyatlara karşı diplomatik boykotlarını duyurmuştur.[8]

Çin cephesine bakılacak olursa Çin Dışişleri Bakanlığı sözcüsü Wang, ABD yaptırımlarını sapkın eylemler olarak nitelendirerek kınamıştır. ABD’yi ilgili yanlış kararı derhal geri çekmeye ve Çin’in iç işlerine karışmayı ve Çin’in çıkarlarına zarar vermeyi bırakmaya çağıran Wang, geçtiğimiz Pazartesi günü Pekin’de düzenlenen basın toplantısında, “ABD pervasız davranırsa, Çin kararlı bir şekilde karşılık vermek için etkili önlemler alacaktır” sözleriyle karşılık vermiştir.[9]  Hatta Çin, ABD’den sürekli olarak insan hakları ihlalleri nedeniyle gelen yaptırımlara karşılık olarak ‘ABD’de insan hakları ihlalleri’ adlı 28 sayfalık bir raporla misilleme yapmıştır. Irkçılıktan gelir eşitsizliğine, pandemi ile mücadeleden sosyal sorunlara kadar pek çok konuya değinilen 28 sayfalık rapor Amerikan demokrasisinin eksikliklerine vurgu yapmaktadır.[10]

Avrupa Birliği de insan hakları ihlallerine dikkat çekerek gelişmekte olan ülkelere Çin’in devasa Kuşak ve Yol programına bir alternatif sunmak için 2027 yılına kadar kamu ve özel altyapı yatırımlarında 300 milyar euroyu (340 milyar dolar) harekete geçirmeye çalışacağını ifade etmiştir. AB’nin bunu yaparken yararlanacağı strateji, Temmuz ayında gerçekleştirilen G7 zirvesinde liderlerin ABD öncülüğünde kabul ettikleri bir anlaşma olan “Build Back Better World” adlı küresel altyapı girişimi olarak belirlenmiştir.[11] ABD’nin ve Avrupa Birliği’nin demokrasiyi kitle imha silahı olarak kullandığını savunan Çin yetkilileri ise, demokrasinin araçsallaştırılarak bölünme ve cepheleşmeyi teşvik etmek için kullanıldığını vurgulamaya devam etmektedir. 

Sonuç olarak Çin, Sincan’da uygulanan insan hakları ihlallerini reddetse de AB, ABD hükümeti ve birçok insan hakları grubu, Pekin'in orada suç işlediğini savunmaktadır. Çin, insan hakları ihlalleri ile ilgili diğer ülkelerden gelen eleştirileri, küresel liderlik yarışında Çin’i saf dışı bırakma planı olarak görmektedir. Çin inkar etse de son çıkan belgeler çoğu tarafa göre Uygurlara, ve diğer Müslüman Türk topluluklarına karşı devam eden insan hakları ihlallerini kanıtlar nitelikte kabul edilmektedir. Bu belgeler kapsamında İngiliz merkezli Uygur Mahkemesi’nin, uluslararası çapta, Çin'e ek yaptırımlar koymak, Uygur köle işçiliğiyle bağlantılı ürünlere ithalat kontrolleri koymak ve Sincan'da insan hakları ihlallerinin gerçekleştiğini kamuoyu önünde kabul ettirtmek gibi çeşitli önlemler alma ve adım atma çağrısı, Birleşik Krallık, Amerika Birleşik Devletleri, Kanada ve Avustralya’nın Pekin Kış Olimpiyatları’na diplomatik boykot uygulaması ve AB’nin Çin’in Kuşak ve Yol Projesi’ne alternatif bir ekonomik ağ geliştirme çabası batı ve Çin arasındaki soğuk savaşın göstergeleri olarak algılanabilir.

Şimdiki adıyla Sincan olan bölgede yaşayan Doğu Türkistan’daki soydaşlarımız olan Uygurların durumu doğal olarak Türkiye’nin ve Türk halkının duyarlılıkla işlediği bir konudur. Burada dikkat edilmesi gereken husus Uygur halkının güven, istikrar ve refahının güvence altına alınmasıdır. Bu insanların uluslararası bir siyasi çatışma konusu yapılıp, fillerin kavgasında arada kalıp ezilmesini önlemektir. Batı dünyasında yer alan ancak Çin Halk Cumhuriyeti ile ilişkilerine ve bunun geliştirilmesine özen gösteren Türkiye, bu duyarlı konuda Uygur halkının sıkıntılarının giderilmesini gözeten ihtiyatlı bir tutum takınmak durumundadır.