Geçtiğimiz salı günü Viyana’da Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı (UAEA) tarafından düzenlenen Uluslararası Nükleer Güvenlik Konferansı'na pek çok ülke dışişleri bakanı düzeyinde katılım gösterdi. Burada bizim açımızdan en dikkat çekici bir konu Dağlık Karabağ anlaşmazlığı nedeniyle Azerbaycan ve Ermenistan Dışişleri Bakanlarının yaptığı açıklamalar oldu.

11 Şubatta gerçekleşen oturumda Azerbaycan Dışişleri Bakanı Elmar Mammadyerov, Azerbaycan’ın nükleer enerji ve güvenlik konularına son derece önem verdiğini ancak Dağlık Karabağ ve etrafındaki 7 rayonda süren işgal nedeniyle, kendi topraklarında nükleer güvenliği sağlama konusunda bir takım sıkıntılar yaşadıklarını söyledi[1]. Mammadyerov, özellikle Ermenistan işgali sonrası bölgenin, yasadışı nükleer madde kaçakçılığı ve nükleer terörizm konularında ciddi tehlikeler barındırdığına değindi[2]. Ayrıca, Azerbaycan’ın UAEA kurallarına uygun düzenlemeleri yapmasına rağmen, radyoaktif atıklar konusunda yine Dağlık Karabağ’da süren işgal neticesinde yeterli düzeyde denetim yapamadığını sözlerine ekledi.

Daha önceki yazılarımızda da bahsettiğimiz gibi, Ermenistan’da hala faaliyette bulunan Metsamor Nükleer Güç Santrali’nin (NGS) radyoaktif atıklarının depolanması konusu uzun süredir tartışmalara neden oluyordu. 1977 yılında inşa edilen Metsamor NGS’nin eski depolama havuzunun dolduğu, daha sonrasında ek olarak inşa edilen depolama havuzunun kapasitesinin de yetmediği belirtiliyordu. Bu nedenle atıkların Aras Nehri aracılığıyla Hazar’a döküldüğü yönünde uzun yıllardır devam eden ve ciddiye alınması gereken iddialar bulunuyordu[3]. Buna ek olarak, konuyla ilgili araştırma yapan Azerbaycanlı uzmanlar söz konusu atıkların denetim mekanizmalarının yetersizliği sonucunda yasadışı olarak Dağlık Karabağ ve işgal altındaki rayonlara taşındığını belirtiyorlardı[4]. Mammadyerov’un UAEA konferansında yaptığı açıklama da, aslında uzun zamandır dile getirilen bu iddiaların Azerbaycan’ı endişelendirmeye başladığını gösteriyor.

Mammadyerov’un açıklamalarının ardından söz alan Ermenistan Dışişleri Bakanı Zohrab Mnatsakanyan, Ermenistan’ın kronik sorunlarına kısaca değinmekle yetindi. Metsamor NGS’nin güvenliğinin, uluslararası standartlara en yüksek seviyede uyum sağlayabilmesi için çalışmalar yürüttüklerinden bahsetti[5]. Kendisinden önce konuşan Mammadyerov’un iddialarının yersiz olduğunu ve bölgenin sözde Dağlık Karabağ idaresinin tam kontrolü altında olduğunu söyledi. Azerbaycan’ın iddialarının gerçek olmadığının ispat edilebilmesi için Dağlık Karabağ yönetiminin uluslararası işbirliğine ve denetime açık olduğunu da sözlerine ekledi.

Mammadyerov’un Azerbaycan topraklarında süren işgal nedeniyle doğan güvenlik boşluğu konusundaki uyarısına karşılık, Mnatsakanyan’ın bu açıklamayı yersiz bulması ve uluslararası tanınırlığı olmayan bir otoriteyi adres olarak göstermesi, tehlikenin boyutlarını da gözler önüne seriyor. Ermenistan’ın Metsamor santralinin radyoaktif atıkları konusunda denetim boşluğu bulunan bir bölgede yasadışı imha çalışmaları yaptığı iddiası aslında başlı başına Viyana’daki toplantının konusunu ilgilendiriyor. Fakat Mnatsakanyan’ın bu durumu görmezden geldiği görülüyor. Diğer yandan, Ermeni yetkililer bir süreden beri sürdürdükleri, Dağlık Karabağ’ın yasa dışı otoritelerini uluslararası kamuoyuna dolaylı yollardan tanıtma siyasetini artık her alana yaymış durumda. Bu açıklamasında da Mnatsakanyan, Azerabaycan toprakları için başka bir otoriteyi adres göstererek, aynı amacı hedeflediğini gösteriyor.

Diğer yandan Ermenistan’daki nükleer santralin işletilmesine yönelik son dönemde alınan kararlar, Mnatsakanyan’ın açıklamalarıyla çelişkili bir durum olduğuna işaret ediyor. Hatırlanacağı üzere, santralin kapatılmasına dair uluslararası sivil toplum örgütlerinin uyarıları ve AB ile imzalanan Kapsamlı ve Genişletilmiş Ortaklık Anlaşması hükümleri bulunuyordu. Buna rağmen Santral hala çalıştırılmaya devam etti. Ancak, Sntralin kullandığı teknolojinin eski olması ve ihtiyacı karşılayamaması nedeniyle yeni bir santral inşa edilmesinin söz konusu olduğu yönünde Ermeni basınında haberler çıktı. Bu haberlerin ardından Aralık 2019’da Bölgesel İdare ve Altyapı Bakanı Surgen Papikyan yeni nükleer santralin henüz gündemde olmadığını, ancak bunun yerine mevcut santralin ruhsatının 2046’ya kadar uzatılması için gereken başvuruların yapıldığını söyledi[6]. Bilindiği üzere, Ermenistan Santralin ruhsatının 2026 yılına kadar uzatılması için UAEA’ya daha önce bir başvuru yapmıştı. Bu çerçevede 2020 yılı içerisinde UAEA heyeti tarafından Ermenistan’a bir denetim gerçekleştirecek. Hazırlayacakları rapora göre ruhsatın uzatılıp uzatılmayacağına karar verilecek. Ancak burada akılda tutulması gereken en önemli husus, Metsamor NGS’nin bölgeye ve komşu bölgelere karşı yarattığı tehdit. Bu nedenle Türkiye’nin ve Azerbaycan’ın bu konudaki uyarılarına kulak tıkanmaması gerekiyor.

Görsel armenpress.am adresinden alınmıştır.