Hande APAKAN
Uzman, AVİM
15.10.2014
2004 yılında gerçekleşen Turuncu Devrim’i takip eden süreçte siyasi çalkantılar içine giren Ukrayna’da bir yılı aşan süre önce Kiev’de baş gösteren Meydan hareketi, 100 kişiyi aşkın kişinin ölmesi ve yönetimin değişmesi neticesine gelmiştir. Rusya yanlısı ve sağ eğilimli olarak bilinen Yanukoviç’in AB ile yıllar boyu yürüttüğü müzakerelere rağmen Ortaklık Anlaşması’nı imzalamayı reddeden tavrı ve siyasi gelişmeler ülkeyi terk etmesine yol açmıştır. O tarihten bu yana, Kiev’de geçiş döneminin sancıları kendisini yoğun bir şekilde göstermiş, “Meydan” ve “Meydan-karşıtı” grupların siyasi rekabeti ülkenin gündemini meşgul etmiştir.
Rusya’nın Kırım ve Doğu Ukrayna’daki müdahaleci adımlarıyla tırmanan kriz 16 Mart 2014’te Kırım’da yapılan referandum ve akabininde Rusya’nın Kırım’ı fiilen ilhak etmesiyle yeni bir boyut kazanmıştır. Kriz, son aylarda, Donetsk ve Luhansk bölgelerinde bir silahlı çatışmaya dönüşmüştür. Bunun neticesinde, Nisan ayından bu yana Ukrayna’daki çatışmalarda en az 3 bin kişi ölmüş, bir milyondan fazla kişi de evlerini terk etmek zorunda kalmıştır. Özetle, siyasi kriz, bir askeri ve insani krize yol açmıştır.
17 Nisan 2014’te ABD, AB, Rusya ve Ukrayna arasında kabul edilen Cenevre Deklarasyonu, 25 Mayıs’ta seçimlerle işbaşına gelen Cumhurbaşkanı Poroşenko’nun önermiş olduğu 15 maddelik barış ve normalizasyon planı, 2 Temmuz’da Berin’de Almanya, Fransa, Rusya ve Ukrayna’nın imzaladığı Berlin Deklarasyonu ve Minsk’te gerçekleşen Ukrayna-Rusya-AGİT üçlü temas grubu istişareleri Ukrayna krizinin iç ve dış boyutlarını ve çözüm çerçevelerini ortaya koymaktadır. Cumhurbaşkanı Poroşenko’nun önerdiği barış planı, ülke için demokratik ve çoğulcu bir topluma geçişin unsurlarını içermekte; yeni bir anayasa, belirli bölgelerin adem-i merkeziyeti ve ulusal uzlaşının sağlanması gibi önemli adımların atılmasını öngörmektedir. Ülkenin normalizasyonu açısından ateşkesin sağlanması, diyaloğun geliştirilmesi önem taşımaktadır. Bu ortamda, Ekim ayında gerçekleşmesi beklenen parlamento seçimleri de önem taşıyacaktır.
Görüleceği üzere, Ukrayna sorununun çözümünde, ülkede sağlanacak demokratik ve çoğulcu dönüşümler kadar Rusya-Ukrayna ilişkilerinin de seyri kritik bir nitelik taşımaktadır. Özellikle, iki taraf arasındaki olumsuz söylemler, Rus tümenlerinin hududa yönelmesi gibi askeri baskılar bu ilişkileri olumsuz etkileyen unsurlardır.
Ukrayna-Rusya İlişkileri ve Krizin Bölgeye Yansımaları
Ukrayna, tarihi, coğrafi ve kültürel boyutlarıyla Rusya ile yakın, hatta iç içe bir geçmişe sahiptir. Rus kültürünün temellerinin Kiev’e ve Ukrayna’ya uzandığına dair köklü düşünceler vardır. Ancak, Ukraynalıların büyük bir çoğunluğunun da bu ortak kültürel özellikleri kabul etmekle birlikte, farklı bir yapıya ve dünya görüşüne sahip oldukları görülmektedir. Eski Sovyet topraklarını doğal sınırları olarak görüp kendi etrafında bir meşru müdafaa alanı yaratmak isteyen Rus Cumhurbaşkanı Putin’in Ukrayna’nın bağımsızlığını içine sindiremediğini söylemek mümkündür.
Öte yandan, Ukrayna krizi, 19.yüzyıl diplomasisini ve Soğuk Savaş’ı anımsatan gelişmeleri yeniden gündeme getirmektedir. Rusya ile Avrupa ve ABD arasında bir güç projeksiyonunu yaşatmaktadır. Bu bağlamda, Ağustos 2008’de Rusya’nın Gürcistan’a girmesi, neticede Abhazya’nın ve Güney Osetya’nın Gürcistan’dan ayrılması, son olarak Mart ayında Rusya’nın Ukrayna topraklarına dahil olan Kırım’ı ilhak etmesi ve son 4-5 aydır da Ukrayna’nın doğu bölgelerinde ayrılıkçılara destek veren müdahaleci tutumu, sadece Ukrayna’da değil, Karadeniz havzasında da ciddi rahatsızlıklar ve tedirginlikler yaratmıştır. Putin’in 2013 yılında kabul ettiği yeni dış politika konsepti Rusya dışında yaşayan Rusları dış politikanın öncelikli bir konusu haline getirmiştir. Rusya, bu konseptle, Rusya dışında yaşayan Rus azınlıkları koruma sorumluluğunu üstlenmiş, bir anlamda bu ülkelere müdahale zeminini hazırlamıştır. Ayrıca, Rusya’nın önderliğinde ortaya çıkan Avrasya Ekonomik Birliği, eski Sovyet coğrafyası üzerinde ekonomik ve dolaylı olarak siyaseten Rusya’nın üstünlüğünü ve etkinliğini yeniden canlandırmaya yönelik bir teşebbüs olarak ortaya çıkmaktadır. Ukrayna krizinde de görüldüğü üzere, Rusya, AB’yi dengelemeye çalışmakta ve Avrupa’nın bazı toplumsal ve kültürel değerlerini sarsma niyeti içindedir. Rusya’nın bu yaklaşımı, bu bölgelerde çözüm yollarını kapatmaktadır.
Kırım’ın ilhakı, Rusya’nın yakın coğrafyasındaki Baltık ülkelerinin de güvenliğine bir tehdit olarak algılanmaktadır. Bu çerçevede, Estonya, Letonya ve Litvanya gibi ülkeler NATO’dan daha güçlü güvenlik politikaları talep etmişlerdir. Ancak 1997 NATO-Rusya Kurucu Senedi’nin buna ne derece imkan vereceği açık değildir.
Türk-Rus ilişkileri ve Türkiye’nin Ukrayna Krizindeki Tutumu
Türkiye ve Rusya geniş bir coğrafya üzerinden yoğun bir komşuluk ilişkisini paylaşmaktadır. Bu coğrafya, bir taraftan Karadeniz’den Orta Asya’ya, diğer taraftan Körfez’den Akdeniz’e kadar uzanan alanlarda iki ülkeyi etkileşim halinde tutmaktadır. İlişkilerin tarihsel boyutuna bakıldığında, her iki ülkenin bu bölgelerin geleceğini şekillendirme imkanına sahip oldukları görülmektedir.
500 yılı aşkın ikili ilişkiler, karşı karşıya düzinelerce savaşa sahne olmuştur. İki ülke arasında, bu anlamda tarihsel bir karşıtlık olduğundan da söz edilebilir. Çoğu zaman Rusya jeopolitiğiyle Anadolu’nun jeopolitik etki alanı karşı karşıya gelmiştir.
Öte yandan, Türk-Rus ilişkilerinde dostluk ve işbirliğinin yaşandığı dönemlerin de bulunduğuna işaret etmek gerekir. Kurtuluş Savaşı sırasında, 1920’lerde, milli mücadele sırasında Rusya’nın Anadolu’ya sağladığı siyasi ve ekonomik destek bunlardan birini teşkil etmektedir. Diğer bir tanesi de, 1970’lerde iki ülke arasında sağlanan siyasi diyalog ve çok yönlü ekonomik işbirliğidir.
Özetle, Türkiye ve Rusya son 25 yıl zarfında ilişkilerini olumlu bir mecraya ve zemine taşımışlardır. 1990’lardan itibaren iki ülke arasındaki siyasi işbirliği giderek yükselen bir eğilim göstermiştir. Ekonomik işbirliği alanında da dengeli bir ortaklık ilişkisi ve tamamlayıcılık ortaya çıkmıştır. Son yıllarda, Rusya, Türkiye’nin 2. büyük ticaret ortağı haline gelmiştir. İki ülke arasındaki yatırım hacmi 10 milyar dolara ulaşmıştır. Bu tablo içinde enerji işbirliği özlü bir yer tutmaktadır. Zira, Rusya, Türkiye’nin en büyük enerji tedarikçisidir. Ayrıca, Türkiye’nin ilk nükleer santralinin yapımcısı Rusya olmuştur.
Türkiye ve Rusya, bölgelerinde barış ve istikrarın kollanması ve ekonomik hayatın güçlendirilmesi konusunda ortak çıkarlara sahiptir. Bu tablonun içinde Karadeniz Ekonomik İşbirliği Örgütü’nün kurulması, Karadeniz’de askeri işbirliği (BLACKSEAFOR) gibi önemli adımlar da ortaya atılmıştır.
Bununla birlikte, her iki ülkenin ulusal çıkarları, farklı olmanın ötesinde rekabet halindedir. Temel meselelerde ve dünyaya bakışları her zaman örtüşmemektedir. Türkiye ve Rusya arasında, Kafkaslarda Yukarı Karabağ, Balkanlarda Kosova, Orta Doğu’da Suriye, Doğu Akdeniz’de Kıbrıs konularında temel görüş ayrılıkları olduğu görülmektedir.
Bu görüş ayrılıklarına şimdi Kırım’ın ilhakı eklenmiştir. Ukrayna’da baş gösteren kriz, 16 Mart 2014 tarihinde Kırım’da yapılan sözde referandum, katılımcıların %97 oranında Rusya ile birleşmeden yana oy kullanması ve akabininde Rusya’nın Kırım’ı fiilen ilhak etmesini takip etmiştir. Bunu takip eden süreçte, Kırım Rusya’nın kontrol ve yönetimine girmiştir.
Kırım’daki Tatar Türkleri ve ülkemizdeki geniş Kırım Tatar kökenli nüfusumuz nedeniyle Kırım ülkemiz için büyük bir önem taşımaktadır. Kırım Tatarları, Kırım’da yüzyıllarca yaşamakta olan tarihi bir halktır. Kırım Hanlığı 1783’te Çarlık Rusya’sının işgaline maruz kalmıştır. 1938’de de Stalin döneminde bölgeden sürülmüşlerdir. Kırım Tatarlarının yaşadığı alan, Sovyet Birliği dönemi dahil olmak üzere, bütün bu dönemlerde bir milli özerk bölge olmuştur.
Kırım Tatarları, krizin başlangıcından bu yana, Ukrayna’nın toprak bütünlüğünden yana tutum alarak referandumu boykot etmiştir. Kırım’ın Rusya’ya bağlanması sürecinde Tatarca Kırım’daki üç resmi dilinden biri olarak sayılmış ve Tatarlara parlamento, hükümet ve yere idarede belli oranda temsil hakkı sağlanması öngörülmüştür. Ancak, gelişmeler bu yönde değildir. Nitekim Rus makamları, Kırım Tatar Türklerinin lideri Mustafa Abdülcemil Kırımoğlu’nun Rusya’ya girişini yasaklamış ve Kırımoğlu anavatanı Kırım’a sokulmamıştır.
Türkiye bu ilhakı tanımadığı gibi, Ukrayna’nın birliğinden ve bütünlüğünden yana bir tutum almaktadır. Buna ilaveten, ülkemiz, Kırım Tatar Türklerinin hak ve çıkarlarının güvenceye alınması ve vatanlarında güven içinde yaşamalarını temel alan bir anlayış benimsemiştir. Türkiye, son olarak, Kırım’da yaşayan Tatar toplumunun temsil organı Kırım Tatar Milli Meclisi’ne ve bazı üyelerinin evlerine 16 Eylül’de yapılan baskınları kınamıştır.
Türkiye, Ukrayna’daki krize uluslararası hukuk temelinde, diplomatik yollardan çözüm bulunmasından yana bir tutum izlemektedir. Buna ilaveten, Rusya ile diyalog kanallarının açık tutulmasında yarar görmektedir. Bu bağlamda, son zamanlarda Rusya ile tesis edilen, krizin çözümü için gerekli olan, Ukrayna ve Rusya arasındaki doğrudan diyalog sürecini memnuniyetle karşılamıştır. Türkiye, ayrıca, 16 Eylül 2014 tarihinde Ukrayna ve AB Parlamentoları tarafından imzalanan Ortaklık Anlaşması’nın onaylanmasını ve Ukrayna’nın Avrupa kurumlarıyla giderek derinleşen ilişkilerini olumlu değerlendirmiştir. Türkiye, Batı’nın Rusya’ya yönelik yaptırım kararlarına mevcut şartlarda katılmama yönünde bir tutum benimsemiştir. Bunlara ilaveten, Türkiye, uluslararası örgütlerin Ukrayna krizinin çözümü konusundaki çalışmalarına da etkin katılım sağlamaktadır. Türkiye, BM, AGİT, Avrupa Konseyi ve NATO bünyesinde yürütülen çalışmalara aktif katkı sağlamıştır.
© 2009-2024 Avrasya İncelemeleri Merkezi (AVİM) Tüm Hakları Saklıdır
Henüz Yorum Yapılmamış.
-
AVİM “GÜNEYDOĞU AVRUPA, BALKANLAR VE BÖLGENİN GELECEĞİNE YÖNELİK BEKLENTİLER” KONULU BİR BEYİN FIRTINASI TOPLANTISI DÜZENLEMİŞTİR
Hande Apakan 31.03.2014 -
2015’İN TÜRKİYE İÇİN ÖNEMİ VE “SON UMUT” FİLMİ
Hande Apakan 09.03.2015 -
KESEP’TEKİ OLAYLARA İLİŞKİN ERMENİ İDDİALARI
Hande Apakan 16.04.2014 -
TRANS-DİNYESTER'DEN RUSYA'YA KATILMA TALEBİ
Hande Apakan 18.03.2014 -
AVİM, AZERBAYCAN SAM İLE BİRLİKTE DAĞLIK KARABAĞ İHTİLAFI KONUSUNDA BİR TOPLANTI DÜZENLEYECEKTİR
Hande Apakan 17.11.2014
-
TÜRKSAM’DA ŞÜKRÜ SERVER AYA’NIN KİTAP TANITIMI GERÇEKLEŞTİRİLDİ-16 Aralık 2010
- 15.12.2010 -
“KAFKASLAR'DA BÖLGESEL İŞBİRLİĞİ İMKANLARI VE GELECEK GÖRÜŞLERİ” (KONFERANS)
AVİM 08.12.2014 -
AGİT MİNSK GRUBU’NUN YENİ ABD’Lİ EŞBAŞKANI RICHARD HOAGLAND
Aslan Yavuz ŞİR 31.01.2017 -
ERMENİ KİMLİĞİNDE TÜRKİYE ÖNYARGISI
Tutku DİLAVER 24.04.2020 -
ERMENİSTAN DİASPORADAKİ RADİKAL FAALİYETLERDEN RAHATSIZ
Hazel ÇAĞAN ELBİR 03.02.2023
-
THE TRUTH WILL OUT -
Türk-Ermeni İlişkileri Üzerine Ömer Engin Lütem Konferansları 2023 -
Türk-Ermeni İlişkileri Üzerine Ömer Engin Lütem Konferansları 2022 -
RADİKAL ERMENİ UNSURLARCA GERÇEKLEŞTİRİLEN MEZALİMLER VE VANDALİZM -
PATRIOTISM PERVERTED -
MEN ARE LIKE THAT -
BAKÜ-TİFLİS-CEYHAN BORU HATTININ YAŞANAN TARİHİ -
INTERNATIONAL SCHOLARS ON THE EVENTS OF 1915 -
FAKE PHOTOS AND THE ARMENIAN PROPAGANDA -
ERMENİ PROPAGANDASI VE SAHTE RESİMLER -
Türk-Ermeni İlişkileri Üzerine Ömer Engin Lütem Konferansları 2021 -
A Letter From Japan - Strategically Mum: The Silence of the Armenians -
Japonya'dan Bir Mektup - Stratejik Suskunluk: Ermenilerin Sessizliği -
Türk-Ermeni Uyuşmazlığı Üzerine Ömer Engin Lütem Konferansları 2020 -
Anastas Mikoyan: Confessions of an Armenian Bolshevik -
Sovyet Sonrası Ukrayna’da Devlet, Toplum ve Siyaset - Değişen Dinamikler, Dönüşen Kimlikler -
Türk-Ermeni Uyuşmazlığı Üzerine Ömer Engin Lütem Konferansları 2019 -
Türk-Ermeni Uyuşmazlığı Üzerine Ömer Engin Lütem Konferansları 2018 -
Ermeni Sorunuyla İlgili İngiliz Belgeleri (1912-1923) - British Documents on Armenian Question (1912-1923) -
Turkish-Russian Academics: A Historical Study on the Caucasus -
Gürcistan'daki Müslüman Topluluklar: Azınlık Hakları, Kimlik, Siyaset -
Armenian Diaspora: Diaspora, State and the Imagination of the Republic of Armenia -
Ermeni Sorunu Temel Bilgi ve Belgeler (2. Baskı)
-
EU-TÜRKİYE COOPERATION IN CENTRAL ASIA AND SOUTH CAUCASUS: TOWARDS SUSTAINABLE ENGAGEMENT IN ENERGY AND CONNECTIVITY -
AVİM 2023 YILLIK RAPOR | ANNUAL REPORT -
ÇAĞDAŞ BATI AVRUPA AKADEMİ DÜNYASINDA IRKÇILIĞIN VE YABANCI DÜŞMANLIĞININ ARAŞTIRILMASININ ZORLUĞU: FRANSA ÖRNEĞİ
-
"BİR ERMENİ OKULUNUN PANORAMASI: SANASARYAN KOLEJİ" BAŞLIKLI KONFERANS