Katar – Türkiye Doğalgaz Boru Hattı Projesi, Katar’daki doğalgazın Avrupa’ya sevki amacıyla dünyanın en büyük doğalgaz sahası olan Güney Pars/Kuzey Kubbe Gaz-Yoğunlaşma sahasından[1] elde edilen gazın Katar’ın Ras Laffan bölgesinden başlayarak sırasıyla Suudi Arabistan, Ürdün ve Suriye güzergahı ile Türkiye’ye ulaşmasını ve Ankara’da Nabucco boru hattı ile birleşerek oradan da Avrupa’ya ikmalinin gerçekleşeceği bir tasarıydı.[2] Jeopolitik açıdan kritik önem taşıyan bu tasarı, 2000’li yılların başında Katar’ın doğalgaz ihracatını genişletme ve kendisini küresel enerji piyasalarında baskın bir oyuncu olarak kurma stratejisinin bir parşası olarak ortaya çıkmıştır ancak 2009 yılında Esad, önerilen bu anlaşmayı imzalamayı reddetmiştir. Esad hükümeti, bunun yerine Tahran’ın jeopolitik hedefleriyle daha yakından uyumlu bir alternatif olan İran-Irak-Suriye projesini desteklemiştir. Bölgede 2011 yılında Suriye iç savaşının başlamasının ardından Katar – Türkiye boru hattı projesi, hayata geçirilemez bir duruma gelmiş ve on seneden uzun süren iç savaş süresince rafa kaldırılmıştır. Suriye’deki Baas rejiminin devrilmesinin ardından ise proje tekrar güncel hale gelmiştir.[3]

Türkiye Cumhuriyeti Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı, Türkiye ile Katar arasında uzun süredir askıya alınan boru hattı projesinin Esad rejiminin devrilmesinin ardından yeniden canlandırılabileceğini, bu projenin gerçekleşmesinin Suriye’nin ülkesel bütünlüğe ve istikrara kavuşması durumunda mümkün olabileceğini ve hattın güvenliğinin sağlandığı taktirde olağanüstü bir fırsat olabileceğini ifade etmiştir.[4] Hattın uzunluğu ile inşa maliyeti ve Suriye’nin henüz istikrarlı olmaktan uzak oluşu göz önüne alındığında projenin mümkünlüğü sorunu gündeme gelmektedir. Uluslararası piyasalardaki doğalgaz fiyatları ile doğalgaz talebinden, bölgedeki güvenliğin ve istikrarın tesisine kadar bu meselede birçok değişken bulunmaktadır.

Katar – Türkiye Doğalgaz Boru Hattı Projesinin Gerçekleşebilirliği

Suriye’deki rejimin devrilmesi, Ortadoğu jeopolitiğinde bölgesel iş birliği ve enerji altyapısı projeleri için yeni fırsatların doğabileceği bir döneme kapı aralamaktadır. Bu fırsatların en önemlilerinden birisi de doğalgaz tedarik yollarını dönüştürme ve Avrupa’nın enerji güvenliğini arttırma potansiyeline sahip olan Katar – Türkiye boru hattı projesidir. Esad sonrası dönemde Körfez ülkeleri, Türkiye ve Avrupa ülkeleri arasında yeni iş birlikleri beklenmektedir. Türkiye ile iş birliğine hazır bir Suriye yönetiminin boru hattı projesi için uygun bir zemini sağlamasıyla Ortadoğu ve Avrupa’daki enerji dinamikleri potansiyel olarak yeniden şekillenebilir. Bununla birlikte yapılabilirliği açısından proje, finansal ve çevresel etkenler hesaba katılarak iyi değerlendirilmeli ve tartışılmalıdır. Suriye’deki değişim bir yandan yeni fırsatlar sağlarken mevcut durumda hala önemli güçlükler de sürmektedir, bu bakımdan proje analiz edilirken bölgesel iş birliğinin gerekliliği ve Avrupa’nın karbon nötr hedefinin yanı sıra Suriye’deki siyasal istikrarsızlık ve değişen küresel enerji piyasaları da değerlendirmeye alınmalıdır.

Katar açısından değerlendirildiğinde her ne kadar LNG (sıvılaştırılmış doğalgaz) sevkiyatları küresel pazarda hakim olsa da Kuzey Sahası’ndan Avrupa’ya doğrudan bir rota ile sevki mümkün kılacak bu boru hattı projesi, daha maliyetli ve lojistik açıdan daha riskli olan deniz yolu taşımacılığına kıyasla avantajlar sağlayacaktır. Jeopolitik nüfuzunun artmasıyla beraber Katar, bir yandan Türkiye ve Avrupa ile olan ekonomik bağlarını güçlendirirken diğer yandan da Avrupa enerji pazarında Rusya ile rekabet edebilecek ve İran’ın boru hattı inisiyatifleriyle bölgesel enerji akışını kontrol etme girişimlerine karşı koyabilecektir. Bunun yanında boru hattı projesi, Avrupa’nın artan enerji talebini karşılamak için daha uygun maliyetli ve ölçeklenebilir çözümler sunmaktadır. Avrupa, Asya ve Ortadoğu kavşaklarındaki stratejik konumu dolayısıyla uzun süredir doğal bir enerji geçiş merkezi olarak konumlanan Türkiye, TANAP ve TürkAkım gibi başlıca boru hatlarına ev sahipliği yaptığı göz önüne alındığında Katar – Türkiye boru hattının da Türkiye’nin küresel enerji piyasalarındaki önemini daha da pekiştireceği çıkarımı yapılabilir.[5]

Avrupa’nın Enerji Güvenliği Bağlamında Katar – Türkiye Doğalgaz Boru Hattı

Katar’dan başlayıp Türkiye üzerinden Avrupa’ya uzanacak bir doğalgaz boru hattı projesinin, bir yandan kaynak ve güzergah çeşitliliğini gerçek anlamda sağlayarak arz güvenliğine katkıda bulunacağını diğer yandan da maliyetleri düşürebileceğini çıkarsayabiliriz.[6] Katar – Türkiye doğalgaz boru hattı, AB’nin enerji güvenliğini sağlamlaştırırken Avrupa’nın enerji arzını etkileyebilme kabiliyeti sağlayacağından Türkiye’nin de nüfuzunu arttıracaktır.[7] Ekonomist Christian Stoffaës’e göre Katar – Türkiye doğalgaz boru hattı projesi, Rusya’yı bir ölçüde devre dışı bırakıp LNG taşımacılığından kaçınmayı mümkün kılacağından arz güvenliği için orta ve uzun vadeli potansiyele sahiptir.[8]

Türkiye ile Katar Arasında Su Yönetimi Alanında İşbirliği

Bu projeyi, Türkiye ile Katar arasındaki su yönetimi alanındaki iş birliği ile birlikte değerlendirmek de mümkündür. Katar, petrol ve doğalgaz kaynakları bakımından zengin olsa da, su fakiri bir ülkedir. Katar, su tüketimi toplamının yüzde 50’sini desalinizasyon yöntemiyle yani deniz suyunun tuzdan arıtılmasıyla elde etmekte, yüzde 14’ünü de kullanılmış suyun arıtılması yoluyla elde etmektedir. Deniz suyunu arıtma yöntemi, bir taraftan deniz kaynaklarının kirlenmesine sebep olurken diğer taraftan da çok fazla enerji tüketimine sebep olmaktadır.[9] Katar’ın su kaynaklarına olan bu talebi göz önünde bulundurulduğunda doğalgaz boru hattı projesine paralel bir boru sistemi ile bir su sevki projesinin de gerçekleştirilmesi değerlendirilebilir. Burada Türkiye’nin kendi sınırları içerisinde doğup kendi kıyılarından dökülen akarsuları öne çıkmaktadır.

Türkiye, doğalgaz yollarının üzerinde olan ve hidropolitik açılımlar yapabilecek kapasitede bir ülke olarak geçmişte su projeleri gerçekleştirmiştir.[10] Bunlardan biri Manavgat Çayı Su Temin Projesi’dir. İlk kez 1987’de Ortadoğu’da su sıkıntısı çeken ülkelerin içme suyu ihtiyacını karşılamak amacıyla proje gündeme getirilmiş ve 1998’de tesis açılmıştır ancak faaliyete geçirilememiştir ve atıl durumdadır.[11] 2004 yılında Manavgat Tesisi’nden İsrail’e su satışını öngören anlaşma da 2006 yılında karşılıklı olarak feshedilmiştir.[12] Bir diğer proje ise Türkiye’nin Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nin (KKTC) su sorununa köklü bir çözüm getirmek amacıyla hayata geçirdiği Türkiye’den KKTC’ye Su Temini Projesi’dir. Proje kapsamında 2015’ten bu yana Mersin’deki Alaköprü Barajı’ndan askılı boru sistemiyle Girne’deki Geçitköy Barajı’na su aktarılmaktadır.[13] Benzer sistemli bir projenin de Katar başta olmak üzere, güzergah üzerindeki ülkelerin su ihtiyacına yönelik bir çözüm olarak çalışılması, Türkiye için kazan-kazan iş birliğini sağlayabilecek bir fırsat olabilir.

Sonuç

Genel bir değerlendirmeyle Suriye’deki rejimin devrilmesinin Suriye’de yeni bir siyasal gerçeklik yarattığı ve uzun süredir rafta bekleyen Katar – Türkiye doğalgaz boru hattı projesi için bir fırsat yarattığı yorumu yapılabilir. Bununla beraber projenin siyasal istikrarsızlıkların, değişen ittifakların ve bölgesel rekabetlerin hakim olduğu bir alanda gerçekleşeceğini de göz önünde bulundurmak gerekmektedir. Dolayısıyla projenin başarısı, bölgesel ve uluslararası aktörlerin iş birliğine bağlı olacaktır. Boru hattı projesi, transit ülkeler için ekonomik fırsatlar sağlarken Avrupa için de enerji güvenliğinin güçlenmesi ve tedarik yollarının çeşitlenmesi manasına gelmektedir. Bu avantajlar projeyi kısa ve orta vade için çekici bir hale getirse de jeopolitik gerilimlerin, güvenlik sorunlarının ve doğalgaz talebindeki potansiyel düşüş gibi risklerin de göz önünde bulundurulması gerekmektedir. Bu risklere karşı faydaları dengelemek, projenin nihai fizibilitesi için önem taşımaktadır. Suriye yeni bir döneme girerken siyaset planlayıcılarının ve yatırımcıların ekonomik anlamda yeniden yapılanma ihtiyaçlarını, siyasal dönüşümü ve bölgesel dinamikleri iyi değerlendirmesi gerekmektedir.