Son yıllarda, Ermeni diasporasının, Ermeni aşırı milliyetçilerinin provokasyonları ve kara propagandalarına rağmen, Azerbaycan ve Ermenistan arasındaki ilişkilerin normalleşmeye en yakın günleri yaşanmaktadır. Bu kapsamda, üçüncü tarafların bölgede istikrarın sağlanmasına katkı sağlayan bazı çabaları da yer almaktadır.

Bu tür girişimlerden biri de Avrupa Birliği (AB) tarafından Şubat 2023’te kurulan, Azerbaycan ve Ermenistan arasında oluşabilecek herhangi bir gerginliğin önlenmesi için Ortak Güvenlik ve Savunma Politikası kapsamında Ermenistan’a gönderilen bir AB sivil misyonudur (İng. EU Mission in Armenia - EUMA). Ancak, Misyonun tarafsızlıktan uzak bir tutum izlediği görülmektedir. EUMA’nın bölgedeki varlığının Ermenistan tarafından suiistimal edileceğinden korkulduğunu ifade eden EU Observer yazarı Maurizio Geri, müzakerelerin Misyonun taraflı tutumu yüzünden zarar gördüğünü ve Azerbaycan’ın AB’den uzaklaşması ihtimalini doğurduğunu vurgulamıştır[1]. Geri, EUMA’nın Laçin koridorunu abluka altına alan Karabağ’daki yasadışı Ermeni askeri birliklerini düzenli bir şekilde uzaklaştırmaya başlamasının doğru olacağını belirtmiştir. 

Burada, öncelikle EUMA’nın askeri değil, sivil bir misyon olduğunun, bölgede gözlem yapmaya ve Azerbaycan – Ermenistan sınırındaki güvenlik durumunun raporlanması için bulunduğunun belirtilmesi önem taşımaktadır. Görevleri arasında, “Ermenistan’da çatışmalardan etkilenen bölgelerde insan güvenliğine katkıda bulunacağı ve Ermenistan ile Azerbaycan arasında güven inşa edilmesine katkıda bulunacağı” hususu da dikkat çekmektedir. Bu ifadede ve bölgeye misyon gönderilmesi kararında pek çok eksik nokta bulunmaktadır. Azerbaycan ve Ermenistan arasındaki ilişkilerin basit bir “gerginlik”le açıklanamayacağı ortadadır. 2020’deki Karabağ Savaşında hezimete uğrayan Ermenistan tarafından sürekli saldırılar ve tahrikler gerçekleşmektedir. Ermenistan Başbakanı Nikol Paşinyan siyasal düzlemde normalleşme sürecine katkı sağlayan açıklamalarda ve girişimlerde bulunsa da, askeri düzlemde köşe kapmaca oynanmaktadır. AB ise “Ermenistan’da çatışmalardan etkilenen” ifadesini kullanarak ve sınırın yalnız Ermenistan tarafına misyon görevlendirerek “taraflılığını” ortaya koymuştur. Azerbaycan’da çatışmalardan etkilenen bölgelerdeki insanlar AB nezdinde yok hükmündedir. Şuşa’nın yerle bir edildiği, Ermenistan’ın Karabağ’da verdiği maddi ve manevi zararın görmezden gelindiği ortadadır. EUMA misyonunun tarafsızlığının sağlanması AB’nin normalleşme sürecine ilişkin samimiyetini gösterebilirdi. Ancak böyle bir girişimde bulunulmamıştır. Ayrıca, askeri düzeyde 2020’den beri yenilgiyi kabul edemeyen bir Ermenistan vardır. Ermenistan’ın provokatif yaklaşımları ve bölgedeki gerilimler, iki yılda bir yenilenecek sivil bir misyonla kısa sürede çözülemeyecek kadar ciddidir[2]. Buradaki sivil misyonun verdiği mesaj, açık bir şekilde, Ermenistan’ın yanında olduğu, diğer taraftan Ukrayna – Rusya Savaşı dolayısıyla, Rusya’ya karşı bölgede AB’nin varlığını hissettirmek amacı taşıdığıdır.

Başka bir nokta ise, İran – Ermenistan – Rusya arasında geniş kapsamlı bir işbirliğinin dikkat çektiğidir[3]. EU Observer yazarı Geri makalesinde, AB’nin Ermenistan’ın Rusya ile geniş kapsamlı ekonomik ve askeri bağlarını kabul edip etmeyeceğini sormaktadır. Burada biraz geçmişe giderek Ermenistan’ın manevralarını hatırlamak faydalı olabilecektir. Hatırlanacağı üzere, 2014 yılında Ermenistan ve AB güçlendirilmiş ortaklık ve işbirliği anlaşmasını tam imzalayacakları sırada, Ermenistan Rusya’nın etkisiyle Avrasya Ekonomik Birliği’ne yönelmişti. Benzer şekilde, Ermenistan’ın Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü (İng. North Atlantic Treaty Organization – NATO) - Kolektif Güvenlik Antlaşması Örgütü (İng. Collective Security Treaty Organization – CSTO) ikileminde tercihinin CSTO’dan yana olduğunu biliyoruz[4]. Tabii, bugün içinde bulunulan durum daha farklı olsa da, AB yakın geçmişte Ermenistan’ın beklenmedik kararlarla Batı’nın alternatiflerini tercih ettiğini unutmuş görünürken aynı zamanda Azerbaycan gibi işbirliğine açık ve Rusya’ya enerji konularında alternatif olabilecek bir ülkeyi de kendinden uzaklaştırmaktadır. AB’nin bu bölgeye ilişkin karar ve girişimlerinde daha profesyonel ve hassas olması her şeyden önce kendi açısından yararlı olabilecektir.  

*Fotoğraf: https://armenianweekly.com/2023/01/30/eus-new-observer-mission-in-armenia-what-next/