Avrupa Parlamentosu’nun (AP) tavsiye kararı niteliğindeki yıllık Türkiye Raporu, 13 Eylül 2023 tarihinde Parlamento Genel Kurulu tarafından kabul edilmiştir.

2022 yılı Türkiye Raporu AP’de kabul edilmeden kısa bir süre önce Avrupa Komisyonu Başkanı Ursula von der Leyen, “Birliğin Durumu” konuşmasında, genişleme konusunda “inandırıcı olmak istiyorsak, bir takvimden bahsetmemiz gerekir[1].” demiştir. Genişlemenin öneminden bahseden von der Leyen, bununla beraber genişlemeyi kolaylaştırmak üzere anlaşmaların değiştirilmesinin beklenemeyeceğini de ifade etmiştir. Konuşmasında Dünya’da kurumların ciddiyetinin üye sayısına bağlı olduğunu vurgulayarak, “Büyüklük ve ağırlığın önemli olduğu bir dünyada, AB genişlemesi açık bir şekilde Avrupa’nın stratejik çıkarına olacaktır.” demiştir[2]. Bu vesileyle, Türkiye’nin dışarıda bırakılmak için özenle seçilen “Batı Balkanlar” ifadesi kullanılmış, bahsedilen bölgedeki beş ülkenin AB üyeliğine aday olduğu ve bazıları ile yaklaşık on yıldır müzakereler yürütüldüğünü belirtmiştir. Buradaki “on yıl” ifadesi önem taşımaktadır. Von der Leyen bu süreyi “uzun” olarak değerlendirmiştir. Türkiye’nin AB üyelik sürecinin ne kadar uzun bir zamandır gündemde olduğu düşünüldüğünde, süre konusundaki beyanı inandırıcı olmaktan uzak kalmıştır. Bu çerçevede AB’nin Ukrayna ve Moldova ile üyelik müzakerelerine başlaması için sonbaharda tavsiyede bulunması beklenmektedir.

Avrupa Komisyonu Başkanı von der Leyen’in konuşmasından hemen sonra 2022 Türkiye Raporu AP Genel Kurulu’nda kabul edilmiştir. Raporda Türkiye’nin Ukrayna Rusya Savaşından sonra coğrafyanın zorlu bir bölge haline geldiği vurgulanmıştır. Böylesine karmaşık bir bölgede Türkiye’nin kilit konumunun araçsal ve stratejik bir rol oynamasına olanak tanıdığına değinilmiştir. Ayrıca, Türkiye’nin hem Ukrayna hem de Rusya tarafından kabul edilen tek kolaylaştırıcı olduğunun altı çizilmiş ve hayati önem taşıyan Karadeniz Tahıl Girişimi konusunda anlaşmaya varılmasında etkin bir rol üstlendiği belirtilmiştir[3]. Tahıl krizi dünya gıda endüstrisi için önemli bir sorun olmaktan Türkiye’nin yapıcı tutumu sayesinde kurtulmuştur. Coğrafyamız yalnız Ukrayna-Rusya ilişkileri anlamında karmaşık değildir. Doğu Akdeniz, Kıbrıs, özellikle son dönemde Birleşmiş Milletler (BM) tarafından KKTC vatandaşlarına yönelik yapılan haksız tutum ile mücadele edilmesi de güncel konulardır. Ancak AP raporunda yer alan bu konudaki ifadeler, T.C. Dışişleri Bakanlığının açıklamasında da vurgulandığı gibi belirli çevrelerin tarihi ve hukuki gerçeklerden kopuk tek taraflı görüşlerini yansıtmıştır. Güney Kafkasya’da, Karabağ’da “soykırım” yapıldığı iddialarının boşa çıkmasını sağlayacak çıkar yolun da yine Türkiye olduğunu, AB’nin Avrasya bağlantısının Türkiye’den geçtiğini bu çerçevede belirtmek yerinde olacaktır. 

Raporda tahıl konusunda Türkiye takdir edilirken, AB’nin Rusya’ya yönelik yaptırımlarına Türkiye’nin uyum sağlamama kararı aldığı; Türkiye’nin AB’nin ortak dış ve güvenlik politikası beyanlarına dış politika uyumunun 2021 ve 2022 yılları arasında %14’ten %7’ye gerileyerek tüm genişleme ülkeleri arasında açık ara en düşük seviyeye indiği vurgulanmıştır. AB’nin Rusya’ya yaptırım uygulamasından bu yana Türkiye ile Rusya arasındaki ticaretin neredeyse iki katına çıkması da AP raporunda belirtilmiştir. Her ülkenin dış politikada komşuları dolayısıyla izlediği politik farklılıklar göstermektedir. Türkiye de küresel bir kriz olan tahıl krizinin çözülmesine sadece bölgesel değil, dünya çapında bir katkı sağlamıştır. Türkiye ile Rusya arasındaki ilişkiler gerekçe gösterilerek uyum yüzdesinin dramatik seviyelere indirilmesi asimetrik bir karardır. 

AP Türkiye Raporunda hemen hemen her konu ele alınmıştır. En çarpıcı kısımlar genel değerIendirme içinde yer almıştır. Genel değerlendirme içindeki yirminci maddede, AB ve Türkiye üyelik sürecinin genel bir özeti dikkat çekmektedir[4]. Bu maddeye göre, “Son birkaç yıldır, özellikle hukukun üstünlüğü, temel haklar ve tüm etnik, dini ve cinsel azınlıkların korunması ve kapsanması konularında gerekli reformları gerçekleştirmek için açık bir siyasi irade eksikliği gösteren Türk Hükümeti’nin, değerler ve standartlar konusunda Türkiye ile AB arasında süregelen ve giderek büyüyen uçurumu kapatma konusunda herhangi ilgisi olmadığı sonucuna varır; ayrıca, Türk Hükümeti'nin Kopenhag kriterlerine saygı gösterme ve bu kriterlere uyma ve AB politikaları ve hedefleriyle uyum sağlama konusunda hiçbir ilgi göstermediği sonucuna varıldığı[5]” ifade edilmiştir. 

Vize muafiyeti ile ilgili olarak ise Türkiye’nin tamamlaması gereken altı kriter vrugulanmış ve “Türk yetkililerin, bilinen altı kritere uyum için gerekli adımları atmadığı, bu dosyada ilerleme kaydedilmemesi nedeniyle AB’yi suçlamaya yönelik sürekli girişimlerinden derin üzüntü duyulduğu ifade edilmiştir. Avrupa Parlamentosunun raporları ile buna bağlı olarak aldığı kararlar, AB nezdinde bağlayıcılığı bulunmasa bile durumun özetini çıkarır niteliktedir[6].

Dışişleri Bakanlığı da konuya ilişkin sert bir açıklama yayınlamıştır. Bakanlık, AB Katılım müzakereleri süreci yerine farklı arayışların gündeme getirilmesini eleştirmiş, Doğu Akdeniz ve Kıbrıs konularındaki tek taraflılığın hukuki gerçeklerle bağdaşmadığı da vurgulanmıştır. Gümrük Birliği’nin güncellenmesi ve vize serbestisinin hızlı bir çözüme ulaşması için her iki tarafın da katkısı olması gerektiği açıktır. Türkiye’nin bölgesel ve küresel sorunların çözümünde önemli bir potansiyele sahip olduğu hatırlatılmış, bunun tespit edilmesi için de vizyoner bir bakış açısına sahip olmakla mümkün olduğunun altı çizilmiştir[7].

AP Genel Kurulu 2022 Türkiye Raporu’nun AB’nin iç yapısı itibarıyla derece olumlu bir yaklaşım sergilemesi barındırması beklenmemekle birlikte, Türkiye’ye yönelik çifte standart uygulandığını da gözler önünedir. Aday ülkelere tarih verilmesi gerektiğinin inandırıcı olduğu dile getirilse de Türkiye’ye bu konuda on yıllardır bir tarih verilmiş değildir. Türkiye ile Birlik dışı bir ilişki kurarak hem Türkiye’nin Birlik’e girmesinin engellenmesi hem de Birlik’te olmasa bile AB’nin ve AB kurumlarının tüm isteklerini gerçekleştirmesi beklenmektedir. Oysa yapılması gereken, AB ile beraber hareket edilerek engellerin kaldırılmaya çalışılmasıdır. Türkiye’nin bölgeye ve küresel siyasete sunduğu katkıların desteklenmesi bölgesel ve küresel istikrarın sağlanmasına katkı sağlayabilecek, AB’nin küresel etkinliğini artırabilecektir.

*Fotoğraf: https://www.trthaber.com/haber/dunya/5-soruda-avrupa-parlamentosu-secimleri-414473.html