Bu yazı AVİM tarafından ilk olarak 30  Ekim  2025'te yayınlanmış İngilizce bir makalenin betimleyici Türkçe çevirisidir

Moldova'daki demokratik gelişmelere ilişkin analizimizde, son seçimlerin prensipte ülkenin demokratik yolculuğunda bir dönüm noktası olduğunu ve şeffaflık, Avrupa entegrasyonu ve kurumsal yenilenme konusunda kampanya yürüten reformist güçlerin zaferini gösterdiğini belirtmiştik. Ayrıca, ülkenin süregelen kırılganlıklarına da dikkat çekmiş, kutuplaşmaya direncinin ve hem Doğu hem de Batı çevreleriyle ölçülü ilişkiler geliştirebilmesinin Moldova’ya Doğu Avrupa'dan geniş Avrasya'ya coğrafyasına geçiş bölgesinde dengeli politik yaklaşımlar geliştirilmesi açısından bölgesel bir model  olma özelliği kazandırabileceğini kaydetmiştik.[1] Bu noktada Moldova'nın en hassas kırılganlığının, Gagauz Özerk Bölgesi'ne ilişkin son tutumundan kaynaklandığı hususunun altının çizilmesinde yarar bulunmaktadır.

Güvenilir çevrimiçi haber kaynaklarına göre, 28 Eylül seçimlerinde 3.299.396 kayıtlı seçmenden 1.608.518 Moldovalı oy kullanmış ve katılım oranı %52,21 olmuştur. Bu bağlamda, 281.170 Moldovalının yurt dışından (çoğunlukla İtalya, Almanya, Romanya, Fransa ve Birleşik Krallık'ta) oy kullandığını ve bu nedenle diaspora oylarının nihai sonuçta önemli bir faktör olduğunu belirtmek gerekir.[2]

Bu genel tabloda, hem Moldova yönetiminin hem de AB'nin dikkatle incelemesi ve endişe duyması gereken ana nokta, AB yanlısı olarak tanıtılan ve parlamentoda çoğunluğa sahip bir partinin, Moldova'nın özerk bölgesi Gagauzya'da oyların sadece %3'ünü alabilmiş olmasıdır. Batı yönelimli haber kaynaklarında belirtildiği gibi, "Gagauzlar Türk kökenli bir halktır, ancak çoğu Türk grubundan farklı olarak Doğu Ortodoks Hıristiyanlarıdır."[3] Bu kaynaklarda Gagauzlar, "çoğunluğu etnik Rumenlerden oluşan bir ülkede Türk dili konuşan küçük bir azınlık" olarak tanımlanmakta ve bu toprakların tarih boyunca Romanya ve Rusya'nın egemenliği arasında gidip geldiği belirtilmektedir.[4]

Ayrıntılara girmeden Moldova'daki yasal statülerini çok kısaca hatırlatmak gerekirse, Gagauz Türkleri, 1994 yılında kazandıkları özerklik statüsüyle Moldova'da yeralan özel statüye sahip bir halk olarak tanınmaktadır. 1994 tarihli Gagauz Özerklik Yasası, Gagauz Yeri'nin Özel Statüsünü düzenlemektedir. Yasanın önsözüne göre, yasa Gagauz ulusal kimliğini korumayı, Gagauz dilini ve kültürünü geliştirmeyi ve bu vatandaşların siyasi ve ekonomik bağımsızlığını güvence altına almayı amaçlamaktadır. Yasanın birinci maddesi Gagauz halkının kendi kaderini tayin hakkının bir tezahürü olan Gagauz-Yeri'nin özel statüye sahip özerk bir birim olduğunu ve bu nedenle Moldova Cumhuriyeti'nin ayrılmaz bir parçasnı oluşturduğunu belirtmekte ve azınlığa kolektif haklar tanımaktadır. Sözkonusu yasaya göre yasama yetkisi Gagauz-Yeri Meclisi'ne aittir. Gagauz-Yeri'nin en üst düzey idari yetkilisi, bölge halkı tarafından dört yıllık bir görev süresi için doğrudan seçilen Gagauz-Yeri Valisi’dir (Bascan). Özerklik Yasası, Gagauzların dış ilişkiler bakımından kendi kaderini tayin etme özgürlüğünü de belirtmektedir. Bu çerçevede, Moldova Cumhuriyeti'nin bağımsız devlet statüsü değişirse (örneğin Romanya ile birleşirse), Gagauzya’nın kendi kaderini tayin etmesi mümkün hale gelebilecektir.[5]

Bu kısa arka plan bilgisiyle bağlantılı olarak, 5 Ağustos 2025 tarihinde Moldova mahkemesinin, Gagauz Yeri Özerk Bölgesinin valisi (bashkan) Eugenia Guțsul'u, seçim kampanyasında yasadışı fonlar kullandığı iddiasıyla yedi yıl hapis cezasına ve 40 milyon lei (yaklaşık 2,28 milyon avro) para cezasına çarptırdığını belirtmek gerekir. Guțsul, 2023 yılında dört  yıllığına bu göreve seçilmişti. Adıgeçen, sadece Moldova makamları tarafından değil, AB tarafından da "Rusya yanlısı" bir politikacı olarak değerlendirilmekte ve suçlanmaktadır. Moldova polisi, Gutsul’u Türkiye'ye giden uçağa binerken Kişinev havaalanında tutuklamıştır.[6]

Çevrimiçi haber kaynaklarına göre Guțsul, suçlamaları reddederek bunların uydurma ve siyasi amaçlı olduğunu belirtmiş,  davanın amacının kendisini görevinden uzaklaştırmak ve Türk kökenli Ortodoks Hıristiyan azınlık grubu olan Gagauz seçmenlerin sesini bastırmak olduğunu iddia etmiştir. Adıgeçen kamuoyuna yaptığı açıklamada, merkezi hükümetin ve Cumhurbaşkanı Maia Sandu'nun Eylem ve Dayanışma Partisi'nin (PAS) muhalefet üyelerine zulmettiğini, mahkemeleri etkilediğini ve iktidarda kalmak için siyasi amaçlı kararlar verdiğini öne sürmüştür. Ayrrıca, davayı demokratik hakların ve bölgesel özerkliğin ihlali olarak nitelendirerek, Birleşmiş Milletler'e müdahale etmesi için çağrıda bulunmuştur.[7] Bu mahkumiyet kararına karşı kamuoyunun tepkisi hızlı olmuş, binlerce kişi Gagauz Yeri'nin başkenti Komrat'ta ve mahkeme binalarının önünde protesto için toplanmış, dini liderler davayı siyasi bir uydurma olarak nitelendirerek eleştirmiştir. Moldova Ortodoks Kilisesi de Guțsul için ayin düzenlemiş, Gutsul’u adaletsizlik ve siyasi zulümden mağdur olmuş bir kişi  olarak nitelendirmiştir..

Gagauzya sorunu, Moldova'nın mevcut siyasi sisteminin en önemli kırılgan yönünü  ortaya koymaktadır. Moldova hükümetinin Batılı ortaklarına yakınlığının, Moldova'nın Batı dünyasında kendine yer edinmesinde avantaj sağladığı söylenebilir. Ancak, aşırı Batı yanlısı bir tutumun, nüfusun önemli bir bölümünü, özellikle Rusça konuşan toplulukları ve Ortodoks Kilisesi'ni yabancılaştırma riski taşıdığını belirtmek gerekir. Bu bağlamda, Gagauzların güçlü bir Türk kimliğine sahip olduklarının, Türk kamuoyu tarafından yakından takip edildiklerinin ve Doğu Avrupa'da Türk kökenli bir azınlık olarak mağdur edilmelerinin Türkiye'de memnuniyetsizliğe yol açacağının hatırda tutulması gerekmektedir.

*Resim: Turkhaber, Haberler