Ukrayna savaşı nedeniyle Rusya’ya uygulanan yaptırımlar, sadece Rusya’yı değil, ekonomisi Rusya’ya bağlı Orta Asya ülkelerini de derinden etkilemektedir. Ticaret kısıtlamaları, göçmen işçilerin durumu, enerji ve ticaret yollarının kesintiye uğraması savaşın bölgedeki etkilerinin başında gelmektedir.

Orta Asya ülkeleri için Rusya, önemli bir ticaret ortağıdır. Kazakistan, Kırgızistan ve Tacikistan’ın ithalat yaptığı ülkeler sıralamasında Rusya ilk sırada gelirken, Özbekistan’ın ithalatında Çin’den sonra ikinci sırada, Türkmenistan’ın ithalatında Türkiye’den sonra ikinci sırada gelmektedir. Orta Asya ülkelerinin ihracatına baktığımızda, Kazakistan, Kırgızistan, Özbekistan ve Türkmenistan’ın ihracat yaptığı ülkeler sıralamasında Rusya üçüncü sırada, Tacikistan’ın ihracatında ise sekizinci sıradadır.[1]

Savaş sebebiyle Rusya ile Orta Asya arasında buğday ve şeker gibi hububat ve temel gıda ürünlerinin ticaretinin durdurulması bir dizi olumsuz sonuca yol açmıştır. Rusya ve Ukrayna dünyanın buğday ihracatı yapan ülkeleri arasında ilk sıralarda gelmektedirler.[2] Rusya’nın bu yıl Mart ayında tahıl ihracatını geçici olarak askıya aldığını açıklamasıyla birlikte, buğday ticaretindeki kesintinin küresel tahıl piyasasının %25ini etkileyeceği düşünülmektedir.[3] Rusya’dan aldığı buğdayı işleyerek, un üretimi ve ihracatı yapan Kazakistan’ın da buğday ve un ihracatını durdurması diğer Orta Asya ülkelerini önemli ölçüde etkilemektedir.  Tacikistan ithal ettiği buğdayın %94’ünü, Kırgızistan ise %40’ını Kazakistan’dan almaktadır.[4] Özbekistan da buğday tüketim ihtiyacının %35’inin Kazakistan’dan karşılamaktadır. [5] Ticaretteki kesintilerden kaynaklanan gıda fiyatı enflasyonundan en çok etkilenenlerin Orta Asya’da, gelirlerinin büyük bir kısmını gıdaya harcayan yoksul haneler olacağı ifade edilmektedir.[6] Tacikistan Cumhurbaşkanı İmamali Rahman halka iki yıllık yiyecek stoklama talimatı vermesi durumun ciddiyetini göz önüne sermektedir.[7] Temerrüt riskiyle karşı karşıya kalan Tacikistan hükümetinin IMF kredisi müzakereleri için ABD’ye bir heyet göndereceği bildirilmiştir.[8]

Orta Asya ülkelerinin karşı karşıya kaldıkları bir diğer zorluk Rusya’dan gelen işçi dövizlerinde yaşanacak olan düşüştür. Rusya’da çalışan göçmen işçilerin memleketlerine gönderdiği döviz akışı Orta Asya ülkelerinin ekonomilerinde önemli rol oynamaktadır. Savaşın sonuçları dolayısıyla rublede yaşanan düşüşün işçi dövizlerine etkisinin yanında, Rus işletmelerinin küçülmesi veya kapatılması sonucu göçmenlerin işlerini kaybetmesi dolayısıyla da Orta Asya ülkelerine gönderilen döviz miktarının azalması beklenmektedir. İşçi dövizleri Tacikistan’ın Gayri Safi Milli Hasılası’nın dörtte birinden fazlasını[9], Kırgızistan’ın Gayri Safi Milli Hasılası’nın ise %33,2’si oluşturmaktadır. [10] Bu yüzden Kırgızistan ve Tacikistan, Rusya'dan gönderilen dövizlerdeki düşüşten en çok etkilenecek ülkelerdir.

Orta Asya ülkelerinin Batı ile ticaret yollarının Rusya’dan geçmesi bir diğer sorunu oluşturmaktadır. En büyük ihracat kalemi petrol olan Kazakistan’ın petrol arzının içte ikisi Rus limanları aracılığıyla gerçekleşmektedir.[11] Kazakistan’ın batısından çıkan petrolü Rusya’ya bağlayan ve Novorosiysk limanına ulaşan “Hazar Boru Hattı Konsorsiyumu” ile taşınan Kazak petrolüne karşı şimdilik bir yaptırım uygulanmamıştır.  Ancak Rusya’nın da konsorsiyumda hisseye sahip olduğu göz önüne alınırsa ileride durumun değişmesi olasıdır.[12]  Kazakistan, Rusya'ya yönelik yaptırımlardan etkilenmemek için ABD ile müzakerelerini sürdürmektedir.[13] Ticaret yolları için alternatifler arayışında olan Kazakistan, Letonya üzerinden kargoların sevk edilmesi için bir anlaşma üzerinde anlaşma yapıldığını açıklamıştır.[14]   Hazar denizi üzerinden Kafkasya’ya, oradan Türkiye üzerinden Avrupa’ya uzanan Orta Koridor’un etkinliğini arttırmak da gündemdedir.

Diğer bir mesele Rusya’dan ayrılan – özellikle bilişim teknolojileri alanında çalışan – göçmenlerdir. 70.000’den fazla bilişim sektörü çalışanının Rusya’yı terk ettiği çeşitli kaynaklar tarafından bildirilmektedir.[15] Rus vatandaşlarını vizesiz kabul eden Ermenistan, Rus göçmenlerin istikametlerinin başında gelmektedir.[16] Gürcistan ve Türkiye de en çok tercih edilen ülkeler arasında yer almaktadır. Diğer ülkelere taşınan Rus şirketlerinin kurucuları Rusya'da kalırlarsa, şirketlerinin yalnızca yerel pazara hizmet etmek durumunda kalacaklarını ifade etmektedirler.[17] Orta Asya ülkeleri de yerleşim için tercih edilmektedir. Özbekistan’a yıl başından bu yana 3.000 yabancı bilişim uzmanının geldiği yetkililerce bildirilmektedir.[18]  Orta Asya ülkeleri Rusya'dan beyin göçünü ülkelerine çekerek bu durumu fırsata dönüştürmek istemektedirler. Özbekistan, bilişim sektöründeki yabancı yatırımcılar için prosedürleri kolaylaştıracağını bildirmiştir.[19] Kırgızistan’da da benzer adımların atılmasına hazırlanıldığı açıklanmıştır.[20]

Rus şirketlerinin taşınması ve nitelikli eleman göçü Orta Asya ülkelerine fırsatlar sağlamaktadır ancak bu durum özellikle Kazakistan için bazı güvenlik endişelerini de ortaya çıkartmaktadır. Kazakistan'da oturma izni almak isteyen Rusya vatandaşlarının sayısında önemli bir artış olduğu bildirilmektedir.[21] Bazı analistler, Rusya ile uzun bir sınır paylaşan ve kuzey bölgesinde yoğunluklu Rus nüfusu olan Kazakistan için “Rusya'nın Bir Sonraki Ukraynası Olabilir mi?” sorusunu dile getirmektedirler.[22] Kazakistan Ocak olaylarında Kolektif Güvenlik Antlaşması Örgütü aracılığı ile Rus desteğini almıştır ancak özellikle son zamanlarda Rusya’dan uzaklaşma niyetinin sinyallerini vermektedir. Bu yıl 7 ve 9 Mayıs'ta Kazakistan'ın başkenti Nur Sultan'da-   Sovyetler Birliği döneminde en önemli ulusal bayramlardan biri kabul edilen- Zafer Bayramı için askerî geçit töreninin olmayacağının açıklanması bu yönde bir işaret olarak yorumlanmaktadır.

Yüksek gıda fiyatları, işçi dövizlerinde düşüş ve ticarette kesintiler 2022 yılında bölgede yoksulluğun artmasına ve derinleşmesine sebebiyet verebilir. Ekonomik karşılıklı bağımlılığın olduğu bir dünyada, Rusya'ya yaptırım uygulamanın, küresel istikrarı, tahmin edildiğinden daha fazla, etkileyebileceğini söylemek mümkündür.