Rusya ve İran, 14 Mayıs 2023 tarihinde Uluslararası Kuzey-Güney Ulaştırma Koridoru'nun (KGUK) bir parçası olarak Rasht-Astara demiryolunun inşası için bir anlaşma imzalamıştır. Bu proje, İran'ın Rasht şehrini Azerbaycan sınırındaki Astara'ya bağlayacak. Projenin 2027 yılında tamamlanması planlanmaktadır.[1]

Ukrayna Savaşı ve Rusya'ya uygulanan yaptırımlar nedeniyle, Kuzey-Güney Koridoru'nun Rusya’nın alternatif bir yol arayışını karşılayacağı ifade edilmektedir. KGUK, özellikle Körfez Ülkeleri, Doğu Afrika, Hindistan ve Güney Asya pazarlarına ulaşmak isteyen Rusya için bir fırsat sunmaktadır. Bu bölgelerdeki büyük nüfus ve hızla büyüyen ekonomiler, Rusya için yeni ve potansiyel olarak kârlı pazarlar sunmaktadır. KGUK’un İran ve Hindistan'ın ortak işlettiği Çabahar Limanı'na önemli bir potansiyel kazandıracağı öngörülmektedir.  Liman KGUK parçası olarak Rusya'nın Güney Asya’ya erişimini sağlamaktadır. Nisan 2022 ile Şubat 2023 arasında Rusya'nın Hindistan'a ihracatının beş kat artması, bu bölgenin Rusya için yeni bir pazar olarak cazip hale geldiği şeklinde yorumlanmaktadır.[2]

24 Mayıs 2023’te Rusya'da düzenlenen Avrasya Ekonomi Forumu'nda Putin, "Batı, ekonomik yaptırımlarla kendi ayağına kurşun sıkıyor" demiş ve Azerbaycan ile yakın işbirliği içinde demiryolu inşaatı sayesinde her yıl 30 milyon tona kadar mal taşınacağını belirtmişti. Bu sayede Batı'nın Rusya'nın çöküşünü kesinlikle görmeyeceğini vurgulamıştı.[3]

İran da KGUK projesini, tecritten kurtulma fırsatı olarak değerlendirmektedir. Azerbaycan ile ikili ilişkilerindeki gerilimlere rağmen, Azerbaycan ile bu projede işbirliği İran’ın altyapısını geliştirmesi için dış finansman arayışı ve KGUK’unun potansiyelinden faydalanma arzusunun bir sonucudur.  "Trans-Hazar Uluslararası Taşıma Güzergahı" ve "Uluslararası Kuzey-Güney Ulaştırma Koridoru" gibi ulaşım koridorları Güney Kafkasya'yı özellikle Azerbaycan'ı önemli bir lojistik merkezi haline getirmektedir. 2022 yılında Azerbaycan Demiryolları hem Doğu-Batı hem de Kuzey-Güney yük taşımacılığında önemli bir artış görmüştür.

Bölgede dışlanmış durumda olan Ermenistan ise, Azerbaycan gibi proje finansmanı imkanlarına sahip değildir. Kuzey-Güney Ulaştırma Koridoru projesi 2000 yılında başlatılmış ve Ermenistan 2005 yılında bu projeye dahil olmuştu. Ancak Gürcistan'ın sınırında Bavra'dan İran'ın sınırı olan Meghri'ye bağlanan otoyol inşası, Ermenistan’ın 1 milyar dolarlık borç almasına rağmen yolsuzluk nedeniyle tamamlanamamıştı.[4] Tarihi Çulfa-Nahçıvan demiryolunun işlemesine ise Karabağ sorunu engel olmuştu.  İran, bu yolun Ermenistan ile demiryolu bağlantısı için en uygun seçenek olduğunu vurgulamıştı. Geçtiğimiz Haziran ayında Azerbaycan ve Ermenistan'ın bu hattın kullanılabilir hale getirilmesi için somut adımlar atacaklarına dair mutabakata varmaları[5] bu açıdan olumlu bir gelişme olmuştur.

KGUK yatırımlarının ana aktörü Rusya olsa da uzun vadede tüm bölge ülkeleri taşımacılık ve lojistik ağından fayda sağlayacaktır. Bölgesel projelerin katkısıyla Ermenistan ve Azerbaycan’ın yük taşımacılığı konusunda işbirliği yapması, benzer şekilde, İran’ın da bu projelere dahil olması ilişkilerin normalleşmesi için bir köprü rolü üstlenebilir. Bunun için tüm bölge ülkelerinin adil bir şekilde entegre olması ve işbirliği içinde hareket etmesi gerekmektedir. Güney Kafkasya’da siyasi istikrarsızlık ve çatışma riski ise taşımacılık ve lojistik ağının gelişimini olumsuz etkiler ve projelerin tam potansiyelini ortaya çıkarmasını engelleyebilir.

Doğu – Batı ekseninde Orta Koridor’un temel güzergah haline gelmesinde önemli bir konuma sahip olan Türkiye, KGUK projelerine de yakın ilgi göstermektedir. Nahçıvan koridorunun işlerlik kazanması ile Türkiye KGUK’a da kolaylıkla ulaşım ve iletişim sağlayabilecek, dolayısıyla KGUK’un olanaklarından da aynı ölçüde yararlanabilecektir.

*Fotoğraf: The Cradle