SİYASİ İSTİKRARSIZLIK MOLDOVA’YA AB YOLUNDA ENGELLER GETİRİYOR
Yorum No : 2020 / 25
19.06.2020
8 dk okuma

Kasım 2019’da göreve başlayan Ion Chicu’nun başbakanlığında Moldova hükümeti,  Avrupa Birliği reformlarında ilerleme kaydedemediği eleştirileri ile karşı karşıya bulunmaktadır. Ancak geçen hafta, Moldova’da nihayetinde bir adım atılmış, sivil toplum kuruluşlarının seçimlerde adaylara maddi destek sağlamamalarına ve bu kuruluşların finansmanlarının şeffaflığına dair mevzuat kabul edilmiştir. Böylece zaten zayıf olan ekonomisi COVİD-19 nedeniyle de sarsılmışken, Moldova Avrupa Birliği mali desteği için bir ön koşulu yerine getirmiştir.

Moldova 2014 yılında Avrupa Birliği’nin Doğu Ortaklığı’nın bir üyesi olmuştur. Ayrıca 2016’da AB ile Derin ve Kapsamlı Serbest Ticaret Bölgesi anlaşmasını imzalayan Moldova, Avrupa ile ticarette bazı sektörlerde gümrük vergisinden muaf kılınmıştır. Avrupa Birliği’nin doğu komşuları ile ekonomik entegrasyon politikalarının birliğin güvenliğini sağlama amacı taşımasının yanında, bu ekonomik entegrasyon politikaları AB genişleme politikasının da bir parçası sayılmaktadır ve ortaklıktaki ülkelerin AB normlarına uyumunun gerçekleştirilmesini içermektedir.

Ancak, Moldova’da siyasi istikrarsızlık ortamında Avrupa Birliği reformlarının aksadığı ve ülkenin Rusya ile yakın ilişkileri tercih ettiği görülmektedir. AB ile Rusya arasında yol ayrımındaki Moldova’nın iç siyaseti için geçtiğimiz yıl oldukça çalkantılı bir yıl olmuştur. Ülkede, 2019'da üç defa hükümet değişikliği gerçekleşmiştir. 2019 Şubat seçimleri sonucunda meclis çoğunluğunu oluşturmak için Avrupa yanlısı ACUM bloğu ve Rusya ile daha yakın ilişkileri tercih eden Sosyalist Parti (PSRM) arasında kırılgan bir koalisyon kurulmuştur. Böylece meclisteki -eski iktidar partisi-  Demokrat Parti’ye karşı bir ittifak oluşturulmuştur. 8 Haziran’da Avrupa yanlısı ACUM bloğundan Maia Sandu başbakan seçilerek göreve başlamıştır ancak ülkede anayasanın yorumuna dair kriz vuku bulmuş, hükümetin kurulmasının seçimlerin üzerinden 3 ay sonra gerçekleştiği gerekçesiyle Anayasa Mahkemesi parlamentonun feshi yönünde Cumhurbaşkanına talepte bulunmuştur. Bu durum ülkede bir dizi krizlere sebebiyet vermiştir.

Nihayetinde PSRM ve Demokrat Parti, Maia Sandu liderliğine karşı güçlerini birleştirmiş, parlamentoda güvenoyu alamaması nedeniyle Sandu liderliğindeki kabinenin görevinin sonlandırılmasının ardından, Kasım 2019’da Ion Chicu başbakanlığında PSRM bir azınlık hükümeti kurmuştur. Cumhurbaşkanı Igor Dodon’un daha önceden danışmanlığını yapmış olan, eski maliye bakanı Ion Chicu başbakan olmuştur.

PSRM hükümetine Moldova’yı AB yolundan uzaklaştığı yönündeki eleştirilere karşı, Ion Chicu kendini ve hükümetini teknokrat olarak tanımlamakta ve “hem batı hem de doğu ortaklarla Moldova’nın işbirliğini güçlendirilmesi çabalarının sürdürüleceğini” ifade etmektedir.[1] Ancak, 2016 yılından bu yana Moldova’nın cumhurbaşkanlığını yürüten, PSRM eski lideri Cumhurbaşkanı Dodon ise Moldova’nın ilişkileri konusunda: “Önümüzdeki 10 ila 15 yıl içinde AB üyesi olmayacağız. Nüfusumuzun bir kısmı -yani gençler- derhal AB üyesi olmak isteseler bile, bu olmayacak. Bu yüzden pragmatik olmalıyız.” diye ifade etmektedir.[2]

Sovyetler Birliği’nden bağımsızlığından bu yana, kimlik meselesi ekonomik sorunlar ile birlikte Moldova'da siyasi gündemde olmaya devam etmektedir. Avrupa’nın en fakir ülkesi olan, yaklaşık 3,5 milyon nüfuslu Moldova’nın[3] vatandaşlarının bir milyondan fazlası Rusya’da ve batı ülkelerinde olmak üzere yurtdışında çalışmaktadır.[4] İşsizliğe tepkileri ve ülkenin Sovyetler dönemindeki eski stabil günlerine nostaljik özlemleri Moldova’da vatandaşların bir bölümünün Avrupa Birliği’ne karşı olmalarında ve Rusya ile daha yakın ilişkileri tercih etmelerinde bir etmen olarak karşımıza çıkmaktadır.

Ayrıca siyasi statüsü halen çözülemeyen Moldova’nın Transdinyester Bölgesi AB entegrasyonu yolunda bir sorun alanı olarak ortaya çıkmaktadır. Moldova’da Dinyester nehrinin doğusu ile Ukrayna sınırı arasındaki Transdinyester olarak adlandırılan bölge, Sovyetler Birliği çöktükten sonra, 1991-92 yıllarında yaşanan savaşta Moldova'dan ayrıldığını ve de facto bağımsızlığını ilan etmiştir. Moldova’dan ayrı bir para birimi, bayrağı, pasaportu bulunan Transdinyester Rusya dahil hiç bir ülke tarafından tanınmamaktadır. Ancak 1992 ateşkes anlaşmasından bu yana, Transdinyester'de barışı koruma misyonu olarak Rusya’nın askeri birlikleri bulunmaktadır. Moldova Cumhurbaşkanı Dodon, Rusya’nın bölgedeki kuvvetlerinin Sovyet zamanından kalan cephanelerin güvenliği için olduğunu ifade etse de[5], bu mesele Moldova’nın batı ile entegrasyonuna karşı Rusya’nın elinde bir koz olmaktadır. Nitekim Mart 2014'te Kırım'ın Rusya tarafından ilhak edilmesinden sonra, Transdinyester parlamentosu başkanı Rusya Federasyonu'na katılmak istediklerini ifade etmiştir.[6] Şu an bir “donmuş çatışma bölgesi” olarak tanımlanan Transdinyester, AB yolundaki Moldova’nın dış politikasının Rusya’yı gözeterek yönlendirilmesi için kullanılabilmektedir.

Gagavuz Yeri Özerk Bölgesi de Moldova’nın AB entegrasyonuna karşı Rusya’nın kozlarından biri olmaktadır. Sovyetler Birliği’nin dağılmasından sonra, aynı dili (Rumence) konuşan iki ülke Moldova ve Romanya’nın birleşme olasılığına tepki olarak Gagavuzya bağımsızlığını ilan etmiştir. Ancak Transdinyester’in aksine, Türkiye Cumhuriyeti’nin girişimlerinin de katkısıyla, bir barışçıl yol izlenmiş, 1994’te Moldova parlamentosu Gagavuzya’nın özerklik statüsünü kabul etmiştir.

2014 yılında Gagavuzya’da yapılan bir referandum, Romanya ve Moldova’nın olası bir birleşmesine karşı, Gagvuzya’nın tepkisinden Rusya’nın yararlandığını göstermektedir. Referandumda Moldova’nın AB entegrasyonu, Avrasya Gümrük Birliği’ne katılım durumu ve olası bir Moldova ve Romanya'nın birleşmesinde Gagavuzya'nın Moldova'dan bağımsız olup olmayacağı oylanmıştır.  Referandumda, Gagavuz halkı Moldova’nın AB entegrasyonuna %97 oran ile karşı çıkarken, Moldova’nın -Rusya’nın kurucusu olduğu- Avrasya Gümrük Birliği’ne katılmasını ise desteklemiştir.[7] Moldova bu referandumu anayasaya aykırı olduğu gerekçesi ile reddetmiştir. Eğitiminde Rus dilinin hakim olması ve Gagavuzya’nın özellikle şarap ihracında Rusya ile ticari ilişkilerinin önem arz etmesinin Gagavuzya’da halkın ülkenin geleceği için Rusya ile yakın ilişkilerden yana olmasında etkili olduğu da görülmektedir.

Rusya ile Avrupa Birliği arasında yol ayrımındaki Moldova’nın dış politikasında, iç politikasındaki gelişmelerin belirleyici rol oynayacağı görülmektedir. Geçtiğimiz günlerde iktidar koalisyonu içerisindeki birkaç milletvekilinin diğer partilere geçmesi Chicu hükümetinin çökebileceği olasılığını da gündeme getirmiştir. Ayrıca Kasım 2020’de gerçekleşecek cumhurbaşkanlığı seçimlerinde Igor Dodon’a karşı rakip olarak Avrupa yanlısı bloktan Maia Sandu’nun isminin geçmesi dikkat çekmektedir.

Moldova’da AB genişlemesine karşı Rusya etkisinin ve saydığımız sorun alanlarının engel olduğu görülmektedir. Hükümetin Rus etkisini dengelemek amacı ve AB ile ilişkileri yoğunlaştırma taahhüdünün samimiyeti ise uygulayacağı reformlara bağlı olmaktadır. Şeffaflık, hukukun üstünlüğü ilkeleri doğrultusunda, bu noktada Moldova’dan somut adımlar beklenmektedir.

 

*Fotoğraf: Moldpres.md

 


[1] “Ion Chicu: Moldova in safe hands”, Euronews, 11 Şubat 2020, https://www.euronews.com/2020/02/11/ion-chicu-moldova-in-safe-hands-view

[2] “Moldova at a Crossroads: Igor Dodon on Russia and the Future of Europe”, Euronews, 19 Şubat 2020, https://www.euronews.com/2020/02/19/moldova-at-a-crossroads-igor-dodon-on-russia-and-the-future-of-europe

[3] “Moldova Country Profile”, BBC, 15 Kasım 2019, https://www.bbc.com/news/world-europe-17601580

[4] “Moldova Faces ‘Existential’ Population Crisis”, Balkan Insight, 16 Ocak 2020, https://balkaninsight.com/2020/01/16/moldova-faces-existential-population-crisis/

[5] “Moldova at a Crossroads: Igor Dodon on Russia and the Future of Europe.” 

[6] “Moldova's Trans-Dniester Region Pleads to Join Russia”, BBC, 18 Mart 2014, https://www.bbc.com/news/world-europe-26627236

[7] “Gagauzia Voters Reject Closer EU Ties For Moldova”, Radio Free Europe/Radio Liberty, 3 Şubat 2014, https://www.rferl.org/a/moldova-gagauz-referendum-counting/25251251.html


© 2009-2024 Avrasya İncelemeleri Merkezi (AVİM) Tüm Hakları Saklıdır

 



Henüz Yorum Yapılmamış.

Kaynaklar:

Analiz
Yorum
Blog
Rapor
Bülten