ORTA KORİDOR İÇİN YENİ OLANAKLAR VE GİRİŞİMLER
Yorum No : 2022 / 33
07.07.2022
8 dk okuma

Asya ve Avrupa’yı; Hazar Denizi, Kafkaslar ve Türkiye üzerinden bağlayan “Orta Koridor”un geliştirilmesi için gerçekleştirilen girişimlerin son dönemde ivme kazandığı görülmektedir. Sovyetler Birliği’nin dağılmasından sonra 90’lı yıllardan itibaren ortaya konulan Hazar Geçişli Orta Koridor fikri, Çin’in Kuşak ve Yol projesiyle ile gündeme gelmiş ve 2017 yılında Bakü-Tiflis-Kars (BTK) demiryolunun faaliyete geçmesiyle Orta Koridor’un önemli bir bölümü tamamlanmıştır.  Uluslararası konjonktürdeki son gelişmeler, Çin’den Avrupa’ya Orta Koridor üzerinden kargo transferinin arttırılmasını teşvik etmektedir.

Çin'den Avrupa'ya demiryolu vasıtasıyla gerçekleşen taşımacılığın %90'ından fazlası Rusya üzerinden geçmektedir.[1] Ukrayna’daki savaş ve Rusya’ya uygulanan yaptırımlar dolayısıyla Çin’den Avrupa’ya yük taşımacılığının riskleri ortaya çıkmış ve alternatif güzergâh arayışları yoğunlaşmıştır.[2] Danimarkalı nakliye şirketi Maersk ve Finlandiyalı Nurminen Logistics dahil olmak üzere uluslararası firmalar, Nisan ayından itibaren, Çin’den Kazakistan’a, oradan Hazar Denizi üzerinden Azerbaycan ve Gürcistan’ın Poti Limanı’na, ardından Karadeniz üzerinden Romanya'nın Köstence limanına ve Avrupa ülkelerine ulaşan rota üzerinden faaliyetlerine başlamışlardır.[3] Kazakistan’ın Aktau, Azerbaycan’ın Bakü Limanları arasında geçiş sağlayan ve Kars-Sivas-Ankara-Köseköy-İstanbul hattı boyunca Türkiye’den geçen Hazar Geçişli Uluslararası Taşımacılık Rotası ise iki yıl önce faaliyete geçmiştir.[4] Hazar Geçişli Uluslararası Taşımacılık Rotası’nın sevkiyat hacminin bu yıl altı kat artacağı tahmin edilmektedir.[5]

Alternatif yolların geliştirilmesi için geçtiğimiz aylarda bir dizi diplomatik görüşmeler ve girişimler başlatılmıştır. Çin-Avrupa bağlantısının önemli bir ayağı olacak “Çin-Kırgızistan-Özbekistan Demiryolu”nun inşaatı için görüşmeler yoğunlaşmış ve 5 Şubat 2022'de Çin ile Özbekistan arasında beş yıllık bir yatırım ve ekonomik işbirliği programının ilan edilmesinin ardından, Kaşgar, Oş ve Taşkent’i bağlayacak demiryolunun inşaatına 2023’te başlayacağı açıklanmıştır. Haziran ayında ise Çin Dışişleri Bakanı Wang Yi, Kazak mevkidaşı Muhtar Tileuberdi ile Hazar Geçişli Koridor’un potansiyelini artırma konusunda görüşmüştür.

Türkiye, Doğu ile Batı arasındaki transit merkezi rolü oynamasına ve Orta Asya ülkeleri ile ekonomik ve siyasal ilişkilerini ilerletmesine katkı sağladığından, Orta Koridor ’un geliştirilmesine özel önem atfetmektedir. Bu doğrultuda geçtiğimiz aylarda bir dizi görüşmeler gerçekleşmiş ve antlaşmalar imzalanmıştır.   29-30 Mart 2022 tarihinde Türkiye ile Özbekistan arasında “Sınır Üzerinden Mal ve Taşıt Geçişine İlişkin Ön Bilgi Alışverişine İlişkin Protokol” dahil olmak üzere 10 işbirliği anlaşması imzalanmış ve Türk-Özbek ilişkilerinin “kapsamlı stratejik ortaklık" düzeyine ulaştığı açıklanmıştır.[6] Aynı tarihlerde Azerbaycan, Gürcistan, Kazakistan ve Türkiye, Trans-Hazar Uluslararası Taşıma Güzergâhı (TITR) Birliği üyeleri olarak, yük taşımacılığına ilişkin 2030 yılına kadar geliştirilecek strateji üzerine bir görüşme gerçekleştirmiştir.[7]

10-11 Mayıs 2022’de Kazakistan Cumhurbaşkanı Kasım Cömert Tokayev’in Türkiye’yi ziyaretinde “Geliştirilmiş Stratejik Ortaklığa İlişkin Ortak Bildiri” yayımlanmış ve iki ülke arasında ulaşım, taşımacılık, ticaret, savunma sanayii alanları dahil olmak üzere 15 anlaşma imzalanmıştır. Tokayev, Kuryk Limanının Trans-Hazar koridoruna katılmasından sonra Khorgos'tan İstanbul'a kargo taşıma süresinin beş kat azaldığını dile getirerek, geliştirilmekte olan limanlar arasında olan Kuryk ve Aktau’nun kapasitelerinin arttırılması için çalıştıklarını bildirmiştir.[8]

27 Haziran 2022 tarihinde ise Azerbaycan, Kazakistan ve Türkiye Dışişleri Bakanlarının katıldığı üçlü toplantıda “Ulaştırma ve Haberleşme Alanlarında İşbirliği Deklarasyonu” imzalanmıştır.[9] Burada Zangezur Koridoru’nun Doğu-Batı ve Kuzey-Güney ulaşım koridorlarında önemli bir bağlantı oluşturacağını vurgulanmıştır. Ardından 30 Haziran 2022’de Kırgızistan, Özbekistan, Türkmenistan, Gürcistan, Türkiye demir yolu idarelerinin başkanları ve temsilcileri ile Azerbaycan lojistik firmasının katıldığı toplantıda, kara yolu ve demir yolu taşımacılığının dahil olduğu “çok modlu rota”nın geliştirilmesine ilişkin bir protokol imzalanmıştır.[10]

Hazar geçişli güzergâh için çalışmalar yoğunlaşırken, Avrupa'nın Rusya'ya olan doğal gaz bağımlılığını azaltma arzusunun da canlandırmasıyla, Türkmenistan ve Kazakistan’dan Azerbaycan'a ulaşacak, Hazar Geçişli Gaz Boru Hattı’nın inşası fikri yeniden gündeme gelmektedir. Dünya’nın dördüncü büyük doğalgaz rezervine sahip Türkmenistan’da mevcut olan kaynakların dışında, Hazar havzası ve çevresinde yaklaşık 48 milyar varil petrol ve 8,3 trilyon metreküp doğal gaz rezervi olduğu hesaplanmaktadır.[11] 2018 yılında Hazar kıyı devletleri tarafından imzalanan “Hazar Denizi'nin Hukuki Statüsüne İlişkin Sözleşme” ve Azerbaycan ve Türkmenistan arasında tartışmalı olan Hazar Denizi’ndeki sahanın 21 Ocak 2021 Dostluk Mutabakatı ile çözülmesiyle Hazar geçişli enerji projelerinin gerçekleştirilebilmesinin önündeki engeller büyük ölçüde ortadan kalkmıştır.[12] Mevcut durumda, Güney Gaz Koridoru’nun bir parçası olarak Trans Anadolu Gaz Boru Hattı (TANAP) ve Trans-Adriyatik Boru Hattı (TAP) aracılığı ile Azerbaycan Gazı Avrupa’ya ulaşmaktadır. Cumhurbaşkanı Yardımcısı Fuat Oktay, Türkmenistan doğal gazını Güney Gaz Koridoru’na aktarılması için tetkiklerini hızlandırdıklarını, Hazar üzerinden, gemi veya boru hattı aracılığıyla enerji geçişi için alternatifler üzerinde çalıştıklarını açıklamıştır.[13]

Tüm bu adımlar Doğu ile Batı arasındaki taşımacılık ve enerji geçişinde, Türkiye’nin merkezi konumunu güçlendiren gelişmelerdir. Yeni güzergahlarda ulaşım yollarının inşası ve enerji alanındaki projelerin, Orta Asya ülkelerinin Batı’ya açılmasına ve ekonomilerinin canlanmasına katkı sağlayacağı düşünülmektedir.  

 

 

[1] Chris Rickleton, “China-Kyrgyzstan-Uzbekistan railway: Who is going to pay?”, Eurasianet, May 17, 2021, https://eurasianet.org/china-kyrgyzstan-uzbekistan-railway-who-is-going-to-pay

[2] Nini Gabritchidze, “Georgia, Azerbaijan see surge in transit demand amid Russia’s isolation”, Eurasianet, June 2, 2022, https://eurasianet.org/georgia-azerbaijan-see-surge-in-transit-demand-amid-russias-isolation

[3] “Maersk launches a revamped Middle Corridor rail service”, Maersk, May 16, 2022, https://www.maersk.com/news/articles/2022/05/16/maersk-launches-a-revamped-middle-corridor-rail-service

[4] “Turkey-China freight train arrived at the port of Baku”, Railway Supply, December 14, 2020, https://www.railway.supply/en/turkey-china-freight-train-arrived-at-the-port-of-baku/

[5] Nizom Khodjayev, “Death of China-to-Russia cargo transit routes means it’s all aboard for Kazakhstan”, Intellinews, June 25, 2022, https://www.intellinews.com/death-of-china-to-russia-cargo-transit-routes-means-it-s-all-aboard-for-kazakhstan-248035/

[6] Michaël Tanchum, “New Turkey-Uzbekistan Strategic Partnership Accelerates Turkey’s Rise as a Eurasian Agenda-Setter”, Turkey Analyst, June 8, 2022, https://www.turkeyanalyst.org/publications/turkey-analyst-articles/item/688-new-turkey-uzbekistan-strategic-partnership-accelerates-turkey%E2%80%99s-rise-as-a-eurasian-agenda-setter.html

[7] Nini Gabritchidze, “Georgia, Azerbaijan see surge in transit demand amid Russia’s isolation”, Eurasianet, June 2, 2022, https://eurasianet.org/georgia-azerbaijan-see-surge-in-transit-demand-amid-russias-isolation ; "Trans-Hazar Uluslararası Taşıma Güzergâhı (TITR) Üyeleri Kazakistan’da Bir Araya Geldi”, UTIKAD, March 31, 2022, https://www.utikad.org.tr/Detay/Sektor-Haberleri/30964/trans-hazar-uluslararasi-tasima-guzerg%C3%A2hi-titr-uyeleri-kazakistan-da-bir-araya-geldi

[8] Assel Satubaldina, “Kazakhstan and Turkey Determined to Advance Strategic Partnership Through Investment and Business Cooperation”, The Astana Times, May 11, 2022,  https://astanatimes.com/2022/05/kazakhstan-and-turkey-determined-to-advance-strategic-partnership-through-investment-and-business-cooperation/

[9] Nigar Bayramli, “Azerbaijan, Türkiye, Kazakhstan Sign Declaration on New Transport Corridors”, Caspian News, June 28, 2022, https://caspiannews.com/news-detail/azerbaijan-turkiye-kazakhstan-sign-declaration-on-new-transport-corridors-2022-6-28-0/

[10] “Asya Pasifik ülkeleri demir yolu idarecileri Kırgızistan'da bir araya geldi”, TRT Avaz, July 1, 2022, https://www.trtavaz.com.tr/haber/tur/avrasyadan/asya-pasifik-ulkeleri-demir-yolu-idarecileri-kirgizistanda-bir-araya-geldi/62befedf01a30a38c0cbfd75

[11] “Caspian Sea littoral states to discuss prevention of foreign interference in region: President Raeisi”, Press Tv, June 29, 2022, https://www.presstv.ir/Detail/2022/06/29/684722/Caspian-Sea-states-discuss-prevention-foreign-interference-Raeisi

[12] Gülperi Güngör, “Hazar Denizi Üzerinden Doğu-Batı Bağlantısı İçin Fırsatlar”, AVİM, 14 Nisan 2022, https://avim.org.tr/tr/Analiz/HAZAR-DENIZI-UZERINDEN-DOGU-BATI-BAGLANTISI-ICIN-FIRSATLAR

[13] “Türkmen doğal gazının Türkiye’ye taşınmasına ilişkin çalışmalarda sona yaklaşıldı”, TRT Avaz, 02 Temmuz 2022, https://www.trtavaz.com.tr/haber/tur/avrasyadan/turkmen-dogal-gazinin-turkiye-ye-tasinmasina-iliskin-calismalarda-sona-yaklasild/62c06e1f01a30a3778a85fd8


© 2009-2024 Avrasya İncelemeleri Merkezi (AVİM) Tüm Hakları Saklıdır

 



Henüz Yorum Yapılmamış.

Kaynaklar:

Analiz
Yorum
Blog
Rapor
Bülten