Rum Ortodoks Patrik’i I. Bartolomeos’un çağrısıyla Ortodoks kiliselerinin patrikleri 6-9 Mart 2014 tarihlerinde İstanbul’da bir toplantı (resmi adıyla “sinaksis”) gerçekleştirdiler.[i] Öncelikle Ukrayna’da devam etmekte olan krize barışçıl bir çözüm çağrısında bulundular ve Orta Doğu’da Hristiyanları bölgeden terk etmeye zorlayan saldırıları kınadılar. Bu beyanatların ardından ise çok önemli bir karara vardılar: 2016 yılında I. Bartolomeos önderliğinde İstanbul’da bir konsil düzenlemeye karar verdiler.[ii] Resmi adı “Kutsal ve Büyük Sinod” olan bu konsil, 300 milyona yakın Hristiyan’ı temsil eden Ortodoks kiliselerinin bir araya gelerek tüm Ortodoks Hıristiyanlık adına önemli kararlar alması anlamına geliyor.

“Ortodoks Hristiyanlık” terimi yanlış anlaşılmalara sebep olduğu için burada bir açıklama yapmakta fayda vardır. Dünyada en genel anlamda bazı dini doktrin farklılıkları sebebiyle iki ayrı Ortodoks Hristiyan grubu vardır. Türkçe’de bu gruplardan bir tanesine Doğu Ortodoks, diğer gruba ise Oryantal Ortodoks denmektedir (ancak iki grup da kendilerini Ortodoks olarak tanımlar). Örneklendirmek gerekirse, İstanbul Rum Ortodoks Patrikhanesi ve Rus Ortodoks Kilisesi Doğu Ortodoks kiliselerdir. Ermeni Apostolik Kilisesi (İstanbul Ermeni Patrikhanesi bu kilisenin bir parçasıdır) ve İskenderiye Kıpti Kilisesi ise Oryantal Ortodoks kiliselerine iki örnektir. Oryantal Ortodoks kiliselerinin İstanbul’da yapılan toplantıyla ya da 2016’da gerçekleştirilecek konsille bir bağlantısı yoktur.

Birebirlerinden doktrin olarak farklı olsalar da bu iki Ortodoks Hristiyan grubu arasında diyalog mevcuttur. Ayrıca bu iki gruba mensup kiliseler bir uluslararası Hristiyan örgütü olan Dünya Kiliseler Konseyi üyeleridirler ve bu çerçevede işbirliği ve dayanışma içerisindedirler.

Esas konuya dönecek olursak, 1960lar’dan beri hazırlığı yapılan bahsi geçen konsil en son 843 yılında İznik’te toplanmıştı. Ortodoks Hristiyanlar bu tarihten sonraki hiçbir Hıristiyan konsilini kabul etmedikleri için 2016 Konsili Ortodoks Hristiyanlar için neredeyse 1200 seneden sonra toplanan ilk konsil olacak.[iii]

2016 Konsil’in gündemindeki esas olarak iki konunun ele alınacağı tahmin ediliyor.[iv]

Birinci konu Ortodoks Kilisesi bütünü oluşturan, ancak birbirlerinden bağımsız olan çeşitli Ortodoks kiliselerinin birbirleriyle olan ilişkiler. Bu konuda çakışan iki görüş var. Birinci görüş kiliseler arasındaki ilişkiyi ortak çıkarlara dayalı bir işbirliği olarak görüyor. Bu görüşe göre Ortodoks kiliseleri egemenliğe sahip devletler gibi davranan bağımsız yapılardır. İkinci görüşe göre ise kiliseler arasındaki ilişki bir konfederasyon (hatta bazılarına göre federasyon) gibidir ve sadece törensel niteliği olmayan, gerçek bir önder (resmi adıyla “primus”) vardır.[v] 2016 Konsil’i bu iki farklı görüşle ilgili olarak bir ortak bir yol bulmaya çalışacak.

İkinci konu ise Ortodoks Kilise’nin diğer farklı Hristiyanlık anlayışına sahip kiliseler ile olan ilişkisi. Birinci konuda olduğu gibi burada da primus kavramı üzerinden bir anlaşmazlık var. Bir görüşe göre Rum Ortodoks Patriği’nin eşitlerin birincisi (“primus inter pares”) unvanı sadece onursal bir niteliğe sahip ve diğer Ortodoks kiliseleri üzerinde bir yetkisi olduğu anlamına gelmiyor. Diğer bir görüş ise tam tersini belirtiyor, Rum Ortodoks Patrikhanesi’nin ilk kilise olarak bir eşiti olmadığını, ilk kilisenin (ve dolayısıyla Patriğin) diğer kiliseler üzerinde gerçek bir yetkisi ve sorumluğu olduğunu savunuyor. Ancak Ortodoksluk içindeki bu primus tartışmasının çözülmesi sonrasında Ortodoks Kilisesi’nin farklı Hristiyanlık anlayışına sahip kiliseler ile daha tutarlı bir şekilde ilişkiler geliştirebileceği belirtiliyor. Bu özellikle de Ortodoks Kilisesi’nin Roma Katolik Kilisesi ile olan ilişkisi için geçerli, zira Roma Katolik Kilisesi de tüm Hıristiyan âleminde eşitlerin birincisi iddiasında bulunmaktadır.

Bu iki konu da çok tartışmalı olduğu için 2016 Konsil’i sırasında somut bir sonuca varılacağının düşük bir ihtimal olduğu belirtiliyor.[vi] Bu durum, Konsil’de alınacak kararların oybirliği ile sağlanması şartının da konması sebebiyle daha da belirgin hale gelmiş durumda. 6-9 Mart 2014 arasında yapılan toplantıda konsil düzenlenmesi kararı çıkmış olsa da, sağlanan birlik Ortodoks kiliseleri arasındaki devam eden sürtüşmeler sebebiyle kırılgan bir niteliğe sahip. Örnek olarak İstanbul Rum Ortodoks Patrikhanesi ile Rus Ortodoks Kilisesi arasında süren primus kavramı tartışması sebebiyle sürtüşme var.[vii] Aynı zamanda çeşitli sebeplerden dolayı 6-9 Mart 2014 toplantısında alınan kararlara Antakya Rum Ortodoks Patrikhanesi, Çek ve Slovak Ortodoks Kilisesi ve Amerika’daki Ortodoks Kilisesi imza atmadı.

Son olarak daha 2016 Konsil başlamadan başına getirilecek sıfatla ilgili de fikir ayrılıkları ortaya çıktı. Bazı kaynaklar 2016 Konsil’ini “Ekümenik Konsil” olarak nitelendirirken[viii], bazı kaynaklar ise (örneğin Rus Ortodoks Kilisesi) “Pan-Ortodoks Konsil” demeyi tercih etmektedir.[ix] “Ekümenik” terimi “Hristiyan birliği çağrısı yapan” anlamına gelmektedir. 2016 Konsil’i, Ortodoks Hristiyanların ortak sorunlarını çözmeyi ve böylece birlik sağlamayı hedeflediği için ekümenik olarak nitelendirilebilir. Ancak Konsil sadece Ortodoks Hristiyanları bir araya getireceği için de aslında sadece pan-Ortodoks bir niteliğe sahiptir. Ayrıca bazı kaynaklara göre bir konsilin ekümenik olup olmadığı ancak hakkında sonradan yapılacak değerlendirmeler sayesinde ortaya çıkar.[x]

Ortodoks Hristiyan Kilisesi’nde yaşanan tüm tartışmalara ve 2016 Konsil’in niteliğiyle ilgili tüm anlaşmazlıklara rağmen böyle bir Konsil’in bunca zamandan sonra tekrar yapılacak olması önemli bir gelişmedir. Hristiyanlık âlemi tüm farklılıklarına rağmen bir birliğe doğru ilerlemek amacıyla ortak bir çaba sarf etmektedir ve 2016’da yapılacak olan konsil bunun somut bir örneği olacaktır.