İsviçre’nin Cenevre kantonunda 13 Nisan 2018 tarihinde “hafızanın sokak fenerleri” adıyla 1915 olaylarının hatırlanması amacı ile ermeni diasporası tarafından finanse edilen bir anıt dikildi.[1] Uzun süredir tartışmaya neden olan bu süreci kısaca anımsamak gerekirse, 2008 yılında Cenevre Kanton Meclisinden bir soykırım anıtı dikilmesine dair izin alınmıştı.[2] Söz konusu anıt için önce şehir merkezinde bulunan bir park seçilmiş, ancak bölgenin sit alanı olması nedeniyle başka bir yerde açılmasına karar verilmişti. Bu kararın ardından BM binasının hemen önünde bulunan Ariana Park muhtemel alan olarak gösterilmişti. BM gibi bir uluslararası kurumun hemen önünde böyle bir anıtın yapılacak olması hem İsviçre hükümetinde hem de BM Cenevre Ofisi yetkililerinde rahatsızlığa neden olmuştu. İsviçre Federal Hükümeti imar konularında yetkinin kendilerinde olmadığını, Cenevre kanton idaresinin bu konuda yetkili olduğuna işaret etmişti. Ancak, İsviçre Dışişleri Bakanlığı anıtın yeri hakkında kanton idaresine bir tavsiye mektubu göndermiş ve “anıtın BM binasının ve diğer uluslararası örgütlerin temsilciliklerinin yakınına konumlandırılmasının İsviçre’nin tarafsız ve barışçıl duruşuna zarar vereceği” yönünde bir değerlendirme yapmıştı.[3] Bunun üzerine Cenevre yönetimi, söz konusu anıtın Ariana Parkına dikilmemesi yönünde karar almıştı.[4] Bu kararın ardından, Ermeni diaspora dernekleri BM binasından çok da uzak olmayan Trembley parkta söz konusu anıtın dikilebilmesi için Cenevre kanton idaresine yeni bir başvuru iletmişti.

Söz konusu süreç 2008 yılında mahkemeye taşınmış ve İsviçre Batı Dernekleri Federasyonu başkanı Celal Bayar ve Avukat Yves Nidegger öncülüğünde (İsviçre Halkçı Partisi Milletvekili) Trembley park çevresinde yaşayan yerel halkın şikâyetleri gerekli mercilere iletilmişti. Ancak geçtiğimiz Mart ayında Cenevre Kanton Mahkemesi anıtın dikilmesi yönünde olumlu bir karar almıştı.[5] Bunun üzerine Nidegger İsviçre Federal Mahkemesine temyiz başvurusunda bulunmuş, ancak hukuki süreç devam ederken söz konusu anıtın açılışı yapılmıştı.

Anıtın dikilmesine yönelik en önemli itiraz, söz konusu anıtın, belirli bir etnik grubun finansmanı ile kamusal alanda yapıldığı ve park ve çevresini politize etme amacı taşıdığı yönündedir.[6] Nitekim anıt için seçilen konumlara bakıldığında, özellikle BM binası yakınında olması, politik bir amaç taşıdığına işaret etmektedir.

Diğer yandan, Perinçek-İsviçre davasının da avukatlığını yapan Nidegger, Cenevre idaresinin, hukuken ve bilimsel olarak tartışmalı konularda daha dikkatli olması gerektiğine de değinmektedir. İsviçre daha önce de Perinçek davasında bu durumu deneyimlemiştir. AİHM’in Perinçek-İsviçre davası kararlarında 1915 olaylarının hukuki niteliğine dair bir değerlendirme yapılmıştır. Mahkeme, soykırım suçunun varlığının, 1948 soykırım sözleşmesindeki şartların oluşmasına ve yetkili mahkemenin kararına bağlı bulunduğunu açıkça belirtmiştir. Ulusal parlamentoların ve yerel idarelerin hukuki kesinliği bulunmayan tarihi konularda karar vermeleri bu açıdan doğru bulunmamaktadır.[7] İsviçre’nin bu deneyiminin ardından, Cenevre’de yapılan anıtın taşıyabileceği siyasi anlamlara ve doğurabileceği sonuçlara karşı daha dikkatli olması gerekmektedir. Kamuya açık bir alanda, soykırım anıtı adı altında tek taraflı bir tarih anlatısının halka sergilenmesi İsviçre’nin ve dolayısıyla  Cenevre’nin tarafsız niteliğine zarar verecektir.

Anıtın, Cenevrelilerin ve Ermenilerin ortak hafızalarını yaşatmak amacını taşıdığı belirtilmektedir. Lakin Perinçek-İsviçre davasında da belirtildiği gibi İsviçre ile 1915 yılında Osmanlı topraklarında yaşanan olaylar arasında doğrudan bir bağlantı kurulamamaktadır.[8] Dolayısı ile Cenevreliler ile Ermenilerin ortak hafızalarının yaşatılması da söz konusu değildir.

Son olarak, T.C Dışişleri Bakanlığı sözcüsü, söz konusu anıtla ilgili kendisine sorulan bir soru üzerine bu konuya farklı bir bakış açısı getirmiş ve ASALA’nın faaliyetlerini hatırlatmıştır.[9] 1981 yılında Cenevre Başkonsolosluğunda görev yapan sözleşmeli personel Mehmet Savaş Yergüz terör örgütü ASALA tarafından silahlı bir saldırı sonucunda öldürülmüştür. Ortak hafıza açısından karşılıklı pek çok acı hatıranın bulunduğu bu olaylar karşısında, tarafsızlık gereğince daha hakkaniyetli ve hassasiyetli davranılması gerekmektedir. Bugün Cenevre’de tek taraflı bir anlatının kabul görmesi İsviçre’nin iddia ettiği üzere uluslararası toplumun tarafsız bir aktörü olma rolünü kaybetmesi anlamına gelmektedir.