Ermenistan Posta Teşkilatı, Kalust Sarkis Gülbenkyan’ın 150. yaş günü teması çerçevesinde hazırlanan iki adet hatıra pulunu 23 Mart’ta onaylayarak dolaşıma sokmuştur. Gülbenkyan hatırasına hazırlanan posta pulları, Portekiz’de bulunan Gülbenkyan vakfı ile Portekiz Posta Teşkilatının işbirliğiyle, Fransız Cartor şirketinde basılmıştır. Söz konusu posta pulları, Calouste Sarkis Gülbenkyan'ı Lizbon'daki Calouste Gülbenkyan Müzesi'nde bulunan ve kendisine ait koleksiyonundaki sanat eserlerinin arka planında tasvir etmektedir. Pulların tasarımını ise Portekiz ve Ermenistan posta teşkilatlarının tasarımcıları beraber görev yaparak hazırlamışlardır. Posta pullarının dağıtımının ardından Ermenistan Merkez Bankası Gülbenkyan anısına hatıra parası basılacağının da haberini vermiştir. Bu vesileyle Gülbenkyan’ın hayatını ve Osmanlı’yla ilişkilerini incelemekte fayda vardır.
Kalust Sarkis Gülbenkyan, Osmanlı Devleti’nin son yıllarında Londra ve Paris sefaretlerinde fahri mali müşavirlik görevlerinde bulunması nedeniyle Musul petrolleri konusunda rol oynayan bir Ermeni asıllı Osmanlı vatandaşı ve iş adamıdır. Hayatı hakkında araştırmalar yapılmışsa da birbiriyle tutarlı pek fazla araştırma bulunmamaktadır. Rivayete göre Gülbenkyan’ın kendisi hayatının detaylarının gizli kalması için epey çaba sarf etmiştir.
Hakkındaki araştırmaların pek çoğu Musul petrolleri ve sanatseverliği üzerinden yapılmıştır. Gülbenkyan’ın eğitimi gereği, Bakü petrolleri ile ilgili yazdığı makaleler Sultan II. Abdülhamid’in dikkatini çekmiştir. Gülbenkyan Sultan’ın kendisine bu konuda danışmanlık yapmıştır. II. Abdülhamid, kendisinden Mezopotamya ve Osmanlı topraklarındaki petrol rezervleri ile ilgili bir çalışma hazırlanmasını talep etmiştir. Bu çalışmanın sonucunda olası petrol bölgelerinin II. Abdülhamid adına tapulandığı bilinmektedir.
1900’lerin başında Gülbenkyan ve ailesi o tarihlerde baş gösteren Hınçak ve Taşnak faaliyetlerinin ticari faaliyetlerini kötü etkilememesi için Mısır’a gitmişlerdir. Kalust Gülbenkyan’ın oğlu Nubar Gülbenkyan daha sonra kendi yazdığı otobiyografisinde, ailesinin taşınma sebebini soykırım iddialarıyla bağdaştırmıştır. Ancak tam da bu noktada bazı akademik çalışmaların üzerinde durduğu önemli bir noktayı hatırlatmak gerekmektedir. Gülbenkyan neredeyse tüm eğitim ve öğretim hayatını Londra ve Paris’te geçirmiştir. Bu nedenle bu şehirleri çok daha iyi bilmektedir. Dolayısıyla herhangi bir tehditten kaçmaya çalışan Gülbenkyan’ın daha önce hiç bulunmadığı Mısır yerine, bu şehirleri tercih etmesi daha olası görülmektedir[1]. Nitekim kendisinin petrolle ilgili çalışmaları sebebiyle Mısır’ın o dönemki yöneticisi Nubar Paşa tarafından bir davet aldığı ve bu nedenle oraya gittiği düşünülmektedir. Ayrıca Nubar Gülbenkyan 1964 yılında Türk vatandaşı hüviyetini geri almak için ilgili makamlara başvurmuş ve olumlu sonuç almıştır. Dolayısıyla kendisinin yukarıda belirtilen beyanlarını diaspora baskısı nedeniyle yazdığı düşünülebilir.[2]
Diğer yandan, Gülbenkyan’ın Londra’da çeşitli alanlarda faaliyet gösteren şirketleri bulunmaktadır. Bu nedenle Mısır’ın ardından Londra’ya geri dönmüş ve 1902 yılında İngiliz vatandaşlığına geçmiştir. Ancak buna rağmen Osmanlı ile bağlarını koparmamamış, Londra ve Paris’teki Osmanlı sefaretlerinde görevde bulunmuştur.[3]
Birinci Dünya Savaşından kısa bir süre önce Musul petrolleri üzerinde pek çok yabancı şirket anlaşmazlık yaşamaktadır. Bu çevrelerde iyi tanınan ve Osmanlı yönetimiyle de iyi ilişkileri olan Gülbenkyan, bu konularda bir arabuluculuk görevi yapmıştır. Öte yandan, Gülbenkyan 1912 yılında Türk Petrol Şirketi adıyla kurulup 1929’da Irak Petrol Şirketine dönüşen şirketin kurulmasına önayak olmuştur.[4] Kendisi başlangıçta Türk Petrollerinin yüzde yirmi beş hissesine de sahiptir. Ancak daha sonra hisselerinin bir kısmı üzerinden Amerikalılarla anlaşarak devretmiş ve yüzde beş hisse sahibi olmuştur. O zamandan sonra kendisi de “yüzde beş” lakabıyla anılmıştır.
Gülbenkyan Birinci Dünya Savaşı sırasındaki yoğun iş temposunun ardından kendisini sanat koleksiyonerliğine vermiştir. Londra’daki evinde geniş bir koleksiyona sahip olan Gülbenkyan bir müze açmak istemiştir. Hatta bunun için Türkiye’ye başvurduğu rivayet edilmektedir. Fakat hayatının son yıllarında dinlenmeye çekildiği Portekiz’de vefat ettikten sonra burada kendisi adına bir vakıf kurulmuştur. Gülbenkyan’ın koleksiyonu da burada sergilenmeye başlamıştır.
1915 olaylarından önce Osmanlı topraklarından göçen Gülbenkyan, hayatı boyunca bu meseleye dair herhangi bir beyanda bulunmamıştır. Nitekim Yalçın Bayer’in aktardığına göre[5] Gülbenkyan Türkiye’ye yaptığı seyahatlerde devlet protokolü ile karşılanmıştır. Bu açıdan bakıldığında kendisinin Türkiye’ye iyi ilişkileri olduğu görülebilmektedir.
Ancak Gülbenkyan’ın adına kurulan Gülbenkyan Vakfı’nın faaliyetleri incelendiğinde özellikle 1915 olaylarının yansıtılması konusunda tarafgir bir yaklaşım benimsendiği görülmektedir. Hatta vakfa ait internet sitesinde Gülbenkyan’ın hayat hikâyesinin anlatıldığı kısımda “ Ermeni aktivistler tarafından düzenlenen Osmanlı Bankası baskınının tetiklediği organize saldırılardan kaçtığı” şeklinde ifadeler bulunmaktadır. Yukarıda anlatıldığı gibi Gülbenkyan’ın Osmanlı İmparatorluğundan ayrılışının ardında, bu saldırıların ardından devletin ailesine yönelttiği bir tehdit değil, saldırganların ticari hayatına yönelttiği bir tehdit olması daha muhtemel görünmektedir. Gülbenkyan’ın ismini yaşatma iddiasında olan bir vakfın, ömrü boyunca bu meseleye dâhil olmamış bir işadamı üzerinden başka iddiaları yaşatmaya çalışması pek uygun görünmemektedir.
[1] Ali Okumuş, Kalust Sergiz Gülbenkyan Ve Türk Petrol Şirketi, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, https://katalog.marmara.edu.tr/eyayin/tez/eTez024326.pdf
[2] “Ben Eski Tebaanız Nubar S. Gulbenkyan,” Taha Toros Arşivi, http://earsiv.sehir.edu.tr:8080/xmlui/bitstream/handle/11498/14034/001509224006.pdf?sequence=3
[3] Ali Okumuş, Kalust Sergiz Gülbenkyan Ve Türk Petrol Şirketi.
[4] Şenay Sayın Aslan, “Calouste Sarkis Gulbenkian ve Koleksiyonu,” Sdü Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi sosyal Bilimler Dergisi, http://dergipark.gov.tr/download/article-file/609427
[5] Ibid.
© 2009-2024 Avrasya İncelemeleri Merkezi (AVİM) Tüm Hakları Saklıdır
Henüz Yorum Yapılmamış.
-
BATILI MÜTTEFİKLERİNİN TÜRKİYE’YE BAKIŞI NESNEL VE DENGELİ MİDİR?
AVİM 16.07.2020 -
ERMENİ ARAŞTIRMALARI DERGİSİ’NİN 36.SAYISI ÇIKTI
AVİM 15.12.2010 -
ATATÜRK ÜNİVERSİTESİ TARAFINDAN ERZURUM’DA DÜZENLENEN II. ULUSLARARASI TÜRK-ERMENİ İLİŞKİLERİ VE BÜYÜK GÜÇLER SEMPOZYUMU BUGÜN SONA ERİYOR
AVİM 07.05.2015 -
ERİVAN’IN AZERBAYCAN-TÜRK TARİHİ
AVİM 04.11.2020 -
ERMENİ ARAŞTIRMALARI ÖZEL SAYISI - “AMERİKAN KAYNAKLARINDAN KURTULUŞ SAVAŞI BAŞINDA ERMENİLERLE İLGİLİ GELİŞMELER” SEÇİL KARAL AKGÜN
AVİM 28.06.2015
-
YUNANİSTAN- MAKEDONYA İSİM SORUNUNDA YENİ DÖNEM
Vuslat Nur ŞAHİN 08.02.2018 -
“THE OTTOMAN LIEUTENANT” FİLMİNİN ANCA’DA YARATTIĞI RAHATSIZLIK
Hazel ÇAĞAN ELBİR 24.03.2017 -
MYANMAR KONUSUNDAKİ BM ARAŞTIRMA MİSYONU RAPORU SOYKIRIM SÖZLEŞMESİNİN ÖNEMİNİ DOĞRULUYOR
Teoman Ertuğrul TULUN 18.09.2018 -
SON HABERLERE GENEL BİR BAKIŞ: DÜNYA ÇİN’DEKİ UYGURLAR İÇİN NE SÖYLÜYOR?
Ceyda ACİCBE 12.01.2021 -
ULUSLARARASI HABER ORGANLARININ TARAFLILIĞI SORUNU
Hazel ÇAĞAN ELBİR 08.03.2017
-
THE TRUTH WILL OUT -
Türk-Ermeni İlişkileri Üzerine Ömer Engin Lütem Konferansları 2023 -
Türk-Ermeni İlişkileri Üzerine Ömer Engin Lütem Konferansları 2022 -
RADİKAL ERMENİ UNSURLARCA GERÇEKLEŞTİRİLEN MEZALİMLER VE VANDALİZM -
PATRIOTISM PERVERTED -
MEN ARE LIKE THAT -
BAKÜ-TİFLİS-CEYHAN BORU HATTININ YAŞANAN TARİHİ -
INTERNATIONAL SCHOLARS ON THE EVENTS OF 1915 -
FAKE PHOTOS AND THE ARMENIAN PROPAGANDA -
ERMENİ PROPAGANDASI VE SAHTE RESİMLER -
Türk-Ermeni İlişkileri Üzerine Ömer Engin Lütem Konferansları 2021 -
A Letter From Japan - Strategically Mum: The Silence of the Armenians -
Japonya'dan Bir Mektup - Stratejik Suskunluk: Ermenilerin Sessizliği -
Türk-Ermeni Uyuşmazlığı Üzerine Ömer Engin Lütem Konferansları 2020 -
Anastas Mikoyan: Confessions of an Armenian Bolshevik -
Sovyet Sonrası Ukrayna’da Devlet, Toplum ve Siyaset - Değişen Dinamikler, Dönüşen Kimlikler -
Türk-Ermeni Uyuşmazlığı Üzerine Ömer Engin Lütem Konferansları 2019 -
Türk-Ermeni Uyuşmazlığı Üzerine Ömer Engin Lütem Konferansları 2018 -
Ermeni Sorunuyla İlgili İngiliz Belgeleri (1912-1923) - British Documents on Armenian Question (1912-1923) -
Turkish-Russian Academics: A Historical Study on the Caucasus -
Gürcistan'daki Müslüman Topluluklar: Azınlık Hakları, Kimlik, Siyaset -
Armenian Diaspora: Diaspora, State and the Imagination of the Republic of Armenia -
Ermeni Sorunu Temel Bilgi ve Belgeler (2. Baskı)
-
EU-TÜRKİYE COOPERATION IN CENTRAL ASIA AND SOUTH CAUCASUS: TOWARDS SUSTAINABLE ENGAGEMENT IN ENERGY AND CONNECTIVITY -
AVİM 2023 YILLIK RAPOR | ANNUAL REPORT -
ÇAĞDAŞ BATI AVRUPA AKADEMİ DÜNYASINDA IRKÇILIĞIN VE YABANCI DÜŞMANLIĞININ ARAŞTIRILMASININ ZORLUĞU: FRANSA ÖRNEĞİ
-
"TÜRKİYE’DE AYDINLARIN ERMENİ SORUNUNA YAKLAŞIMI ÜZERİNE DÜŞÜNCELER" BAŞLIKLI KONFERANS