Karadeniz Ekonomik İşbirliği Örgütü (KEİ) 38. Dışişleri Bakanları konseyi 27 Haziran 2018 tarihinde toplandı. Erivan’da yapılan toplantıya üye ülkelerin çeşitli düzeylerde temsilcileri katıldı.[1] Toplantı sonunda, dönüşüm usulüne uygun olarak, başkanlık Ermenistan’dan Azerbaycan’a geçmiş oldu. Diğer yandan, örgüte bağlı bir kuruluş olan KEİ Parlamenterler Meclisi (KEİ-PA) başkanlığı 22 Haziran’da Tiran’da düzenlenen toplantı sonucunda Ermenistan’a devredildi.[2] Bu vesileyle örgütü ve önünde duran fırsatlar ile engelleri geçmiş dönem başkanı Ermenistan ve Kafkasya özelinde değerlendirmekte yarar bulunmaktadır.

1992 yılında Karadeniz bölgesinde barış, istikrar ve refah ortamının sağlanması amacı ile ekonomik temeller üzerine inşa edilen KEİ, kuruluşundan bugüne bölgesel ticaretin geliştirilmesini hedeflemektedir. KEİ’nin karar organı Dışişleri Bakanları konseyidir ancak KEİ-PA Dışişleri Bakanları konseyine tavsiye verebilme yetkisine sahiptir. Ayrıca KEİ’nin KEİ-PA dışında, İş Konseyi, Ticaret ve Kalkınma Bankası ve Karadeniz Etütleri Uluslararası Merkezi olmak üzere üç bağlı kuruluşu daha bulunmaktadır.[3]

Bölgedeki mevcut olan dondurulmuş çatışmalar ve anlaşmazlıklar, örgütün kurulduğu yıldan beri devam etmektedir. Karşılıklı bağımlılık ilişkileri kurarak bölgedeki nihai barış ortamının sağlanması hedeflenmiş olsa da henüz bu konuda bir ilerleme kaydedilebilmiş değildir. Örgütün kuruluş belgesi olan İstanbul deklarasyonunda belirtilen serbest ticaret bölgesinin kurulabilmesi hedefi de üye ülkeler arasında yaşanan anlaşmazlıklardan ve çıkar çatışmalarından etkilenmektedir. KEİ’nin kurulduğu coğrafyanın eski Sovyetler Birliği coğrafyası olması nedeniyle bölgede dondurulmuş pek çok sorun ve anlaşmazlık bulunmaktadır. Rusya ve Gürcistan arasındaki Osetya ile Abhazya sorunu, Rusya-Ukrayna-Kırım sorunu ve Ermenistan’ın Dağlık Karabağ’ı işgali bu sorunlardan bir kaçıdır. Böyle bir coğrafya üzerinde kurulan KEİ’nin bu sorunlardan bağımsız bir şekilde hareket edebilmesi ise pek mümkün görünmemektedir. KEİ’nin 25. Yıldönümünde İstanbul’da düzenlenen zirve toplantısında Cumhurbaşkanı Erdoğan, KEİ’nin sorunların çözümünde daha etkin bir rol alabileceğine dikkat çekmiştir.[4]

22 Mayıs’ta düzenlenen zirvenin ardından Kasım 2017’de Kiev’de düzenlenen KEİ-PA toplantısının sonuç belgesinde yer alan, “bölgesel ve küresel ihtilafların, toprak bütünlüğüne, egemenliğe ve bağımsızlığa saygı çerçevesinde çözülmesi gerektiği[5]” şeklinde bir ibarenin yer aldığı görülmektedir. Ancak söz konusu ibareye Ermenistan tarafından, örgütün prensiplerine aykırı olduğu gerekçesiyle itiraz edilmiştir. Örgütü siyasi emellerin dışında tutarak ekonomik bağımlılığı artırmak gerektiği ifade edilse de, bugün gelinen noktada dondurulmuş sorunların varlığının yatırımları da etkilediği görülmektedir.

Dağlık Karabağ sorunu özelinden bakıldığında, Ermenistan’ın süregelen işgali Azerbaycan ile sınırının kapalı olması anlamına gelmektedir. Bu durum KEİ’nin hedeflerine zıt bir durum oluşturmaktadır. Ermenistanlı yetkililerin 38. KEİ Zirvesi öncesinde ve sonrasında yaptıkları açıklamalar, Ermenistan’ın mevcut durumu değiştirmeden KEİ faaliyetlerini yürütmeyi amaçladıklarını göstermektedir.[6] KEİ’nin siyasallaştırılmaması gerektiğini ve bu konuların örgütün yetki alanına girmediğini belirtmişlerdir.[7] Ancak Ermenistanlı yetkililerin söylemlerine tezat bir şekilde, Ermenistan’ın KEİ daimi temsilciliğinin web sayfasında Ermeni soykırımı iddialarına[8]  ve Dağlık Karabağ sorununa[9] yönelik bilgilere yer verilmektedir. Bu durum, örgütün siyasileştirilmesine karşı oldukları yönündeki söylemler ile çelişmektedir. Yakın zamanda kadife devrim gerçekleştiren ve farklı bir yönetimin başa geçtiği Ermenistan’da, yeni yöneticilerin bu söylemi devam ettirmemesi ve dış politika pratiklerinde değişikliğe gitmeleri gerekmektedir.

OBOR ( Bir Kuşak Bir Yol) projesi, genişletilmiş Karadeniz havzasındaki yeni fırsatları artırmaktadır. Örneğin, Güney Kafkasya’dan, iki ayrı güzergâh geçmektedir. ( Trans-Hazar Hattı ve Basra Körfezi- Karadeniz Hattı[10]) Diğer yandan, KEİ üyesi olan Arnavutluk, Bulgaristan, Romanya ve Sırbistan aynı zamanda OBOR 16+1 ülkelerindendir. Dolayısıyla OBOR, KEİ’nin hedeflerini ilgilendiren bir proje halini almıştır. OBOR projesi kapsamında özel bir temsilcisi bulunan KEİ’nin projeye dair adımlar atabilmesi için, özellikle OBOR güzergâhında mevcut olan anlaşmazlıkların çözülmesine ihtiyaç vardır.

Sonuç olarak, KEİ’nin ve ona bağlı çalışan örgütlerin uzun vadede belirlenen hedefleri doğrultusunda ilerleyebilmesi için bölgesel istikrarsızlık oluşturan konuların çözülmesi gerekmektedir. Bölgesel kalkınma ve refah açısından KEİ’nin misyonunu gerçekleştirebilmesi, bölge ülkelerinin tamamının yararına olacaktır.