Soğuk savaşın sona ermesi dünya siyasetinin yeni bir düzene evrilmesi gibi uluslararası sonuçları bakımından sıkça tartışılmaktadır. Bölgeselciliğin öne çıktığı şu günlerde, soğuk savaş Balkanlar’da geriye kemikleşmiş sorunlar miras bırakmıştır. Bunların içinde özellikle sorunun sebep olduğu sonuçlar bakımından ülkesel, bölgesel ve hatta uluslararası düzeyde öneme sahip sorunların başlıcası Makedonya ve Yunanistan arasındaki isim sorunudur.

Daha önceki yazılarımızda da değindiğimiz gibi, sorunun temel sebebi tarihseldir. İlk Çağ’da bugünkü Kuzey Yunanistan topraklarında kurulan Makedon devleti M.Ö. 4. yüzyılda bütün antik Yunan dünyasına hakim olmuş ve Büyük İskender’in fetihleriyle Helen kültürünü oldukça geniş bir coğrafyaya yaymıştır. Bugün bile Yunanlılar için antik Makedonya ulusal tarihin bir parçası kabul edilmektedir[1]. Makedonya 1991’de bağımsız olmasının ardından kendini Makedonya’nın varisi olarak kabul etmiş; ulusal sembollerini ve ulus inşa süreçlerini bu çizgide gerçekleştirmiştir. Yunanistan ise bu durumu kendi topraklarında yer alan Ege Makedonya’sına yönelik yayılmacı bir tutum olarak ele almıştır. Öyle ki Yunan kamuoyunda Makedonya’nın uzun vadede Ege Makedonya’sına yönelik toprak talepleri olabileceği olasılığı bile konuşulmuştur. Bunun sonucunda Yunanistan’ın ilk tepkisi ekonomik ambargolar uygulamak ya da ikili ilişkileri sınırlamak olsa da, bununla yetinmemiştir. Makedonya’nın NATO ve AB’ye üyeliği söz konusu olduğunda Yunanistan veto oyu vererek Makedonya’nın uluslararası entegrasyonunun önünü tıkamaktan çekinmemiştir.

Ciddi uluslararası çabaların yanı sıra her iki ülkede de sorunun çözümüne daha ılımlı bakan ve sorunun artık iki ülke içinde gün geçtikçe içinden çıkılamaz hale geldiğini açıkça ifade eden iktidarların başa geçmesi 17 Haziran 2018’de Prespa Anlaşmasının imzalanmasıyla[2] çözüme göz kırpmıştır. Çözülmüştür gibi kesin bir ifadeyi anlaşmanın imzalanmasıyla beraber kullanamama sebebimiz ise anlaşmanın her iki ülkede de protestolara, muhalefet partilerinin itirazlarına sebep olmasıdır ve her iki ülkede anlaşmanın meclisten geçmesi oldukça uzun ve belirsiz bir sürecin sonucunda olmuştur. Bilindiği üzere uluslararası anlaşmaların yürürlüğe girebilmesi için ilgili ülke meclislerince onaylanması bir zorunluluktur. Buna ilaveten her iki ülkede anlaşmanın imzalanmasıyla yaygın protestolar yapılmış, anlaşmadan her iki ülkenin de kamuoyu tatmin olmamıştır. Bu süreçle ilgili bölge uzmanları da analizlerinde zaman zaman karamsarlığa kapılmış, anlaşmanın ölü doğan bir anlaşma mı olduğu tartışılmıştır.

Kısaca anlaşmanın içeriğini hatırlamak gerekirse: Birkaç farklı isim önerisi üzerinde görüşmeler gerçekleştiren taraflar sonunda “Kuzey Makedonya Cumhuriyeti” üzerinde uzlaşmıştır. 17 Haziran’da iki tarafın dışişleri bakanlarınca imzalanan anlaşmada Makedonya’nın resmi adını bu şekilde değiştirmesi ve bundan böyle her ortamda yeni adını kullanması kararlaştırılmıştır. Makedonya vatandaşlarının pasaportlarındaki uyruk kısmında “Makedonyalı/Kuzey Makedonya vatandaşı” şeklinde ikili bir kullanıma gidilmesi benimsenirken İngilizcede hem Makedon hem de Makedonyalı anlamına gelen “Macedonian” kelimesinin etnisite ve resmi dili belirtmek için kullanılabileceği ifade edilmiştir (Madde 7). Anlaşmada ayrıca karşılıklı iyi niyet, egemenlik ve toprak bütünlüğüne saygı ve ikili ilişkilerin geliştirilmesi gibi konulara ilişkin birçok madde yer almıştır[3].

Anlaşma Makedonya’da halk protestolarına, muhalefetin ve hatta cumhurbaşkanının itirazlarına rağmen, anlaşma imzalandıktan yaklaşık yedi ay sonra 11 Ocak 2019’da meclisten geçmiştir[4]. Makedonya’da bu sancılı süreci daha detaylı anlatan “Makedonya İsim Değişikliği: Farklı Çıkarlar, Farklı Perspektifler”[5] başlıklı yazımızda konu daha detaylı bir biçimde ele alınmıştır. Tahmin edileceği gibi özellikle NATO ve AB anlaşmanın Makedonya’da yasallaşmasını büyük bir sevinçle değerlendirmiştir. Örneğin, ABD Üsküp Büyükelçisi Jess Baily, ABD’nin bu kararı selamladığını ifade ederken, Prespa anlaşmasının onaylanmasını tarihi bir an olarak değerlendirmiştir[6]. Yunanistan’da da anlaşma mecliste milliyetçi grupların sokaklarda eylemleri sürerken görüşülmüştür. Yunanistan muhalefeti de anlaşmayı Yunanistan için bir yenilgi olarak tanımlasa da anlaşma 25 Ocak 2019’da Yunan Meclisi’nde onaylanmıştır[7]. AB Konseyi Başkanı Donald Tusk anlaşmayı "Hayal güçleri vardı, risk aldılar, daha büyük iyi için kendi çıkarlarını feda etmeye hazırdılar. İmkansız görev başarıldı" sözleriyle tebrik etmiştir[8].  Anlaşmanın meclislerde karşılıklı olarak kabulünün ardından ülkeler arasında iyi niyete yönelik mesajlar verilmiştir.

Tüm bu süreçte Makedonya’nın en temel motivasyonun AB ve NATO üyeliği olduğu söylenebilir. Brüksel’de 6 Şubat 2019’da Makedonya’nın NATO’ya katılım protokolü imzalandı[9]. Hemen ardından 8 Şubat’ta ise Yunanistan'da parlamento, Makedonya'nın NATO'ya girmesini öngören anlaşmayı onayladı[10]. Böylece Makedonya, öngörüldüğü şekilde, ilk onayını Yunanistan’dan almış oldu. Makedonya 2008’den beri NATO’nun tüm standartlarını sağlamış olmasına rağmen isim sorunu yüzünden örgütün bir parçası olamıyordu. Ülke NATO’ya üyelik kapsamında NATO’nun bütçesine yaklaşık 1,2 milyon Euro katkı sağlayacak[11].

Türkiye, Makedonya’yı bağımsızlığının ardından resmi adıyla tanıyan ilk ülkelerden biridir. Ülkenin isim değişikliği için yapılan dayatmalara karşı çıkan Türkiye tüm bu süreçte buna Makedonya toplumunun karar vermesi gerektiğini vurgulamıştır. Türkiye diğer Balkan ülkelerinde olduğu gibi Makedonya’nın Avrupa-Atlantik kurumlarına üyeliğini de bölgenin refah ve istikrarı için her zaman desteklemiştir. İsim sorununun çözülmesi ülkenin bu kurumlara üyeliğini hızlandıracağından Türkiye açısından olumlu bir gelişme olacaktır.